noesten arbeid zijner bevolking een grooteren schat van nuttige
voorbrengselen, dan wellicht eenig ander land van gelijke uit-
gestrektheid kan opleveren, en is door zijne rijstvelden de koren-
schuur der Indische eilanden, door zijne koffietuinen en suiker-
plantages de bron waaruit Nederland zijn rijkdom put. Het is voor
ons Nederlanders, zijne gelukkige bezitters, van zoo onschatbare
waarde, dat wij ons het behoud onzer nationale welvaart, ja zelfs
van onze gansche nationaliteit, nauwelijks zonder het behoud van
Java kunnen voorstellen, ter wij 1 wij ons bijna over het verlies aller
andere eilanden van ons Indisch rijk zouden kunnen troosten,
indien dit slechts met het voortdurend rustig en voordeelig bezit
van Java bestaanbaar was.
Dit schoone eiland strekt zieh uit tusschen 105°10' en 114°
35' 0. E. van Greenwich, en tusschen 5°52‘ en 8°46‘ Z. B.
Het heeft een zeer langwerpigen vorm; want zijn lengteas, die
geacht kan worden zieh van de Peperbaai over den Gedeh, Slamat,
Lawoe en Tenger naar Banjoewangi uit te strekken, en die door
hare zuidwaartsche helling met de parallel van den evenaar een
hoek van omstreeks 12 graden vormt, heeft eene lengte van
nagenoeg 180 uren, terwijl de grootste breedte, längs eene lijn
die loodrecht op die lengteas staat en van Kaap Boegel in Djapara
naar de Zuidkust van Jogjakarta in de nabijheid der grens van
Soerakarta loopt, niet meer dan 35 uren bedraagt. De opper-
vlakte van Java wordt begroot op 2,313 vierk. geogr. mijlen.
De gedaante is in het algemeen die van een zeer langwerpigen
rechthoek; doch in het midden en nabij de beide uiteinden is deze
aanmerkelijk versmald, zoodat bochten van grooten omvang gevormd
worden. De kustlijn, die vele uitstekende hoeken en inhammen
vormt , staat tot den omtrek van een cirkel van gelijken inhoud
als. Java’s oppervlakte ongeveer als 2. 34: 1. Deze uitgestrekt-
heid der kustlijn, gevoegd bij de geringe breedte des eilands, levert
groote voordeelen voor den handel. Men kan op Java geen punt
vinden, waar men verder dan 17 of 18 uren hetzij van de
noord- of van de zuidkust verwijderd is, terwijl op de smallere
gedeelten des eilands die grootste afstand van de kust slechts van
vijf tot acht uren bedraagt. De afvoer der producten uit hetbinnenland
zou dus overal längs betrekkelijk zeer körte wegen kunnen
plaats hebben, indien — wat echter niet het geval is de
kusten overal veilige havens en reeden opleverden.
De kleinere eilanden die Java omgeven, met het hoofdeiland
de geographische groep van Java vormen en in administratieven
zin als deelen van Java beschouwd worden, zijn noch inboven-
staande astronomische bepaling der ligging, noch in het voor den
inhoud opgegeven cijfer begrepen. De voornaamste van deze
eilanden zijn: Poelo Panitan of het Prinsen-eiland, dat, bij Java’s
westhoek gelegen, met zijn uiterste westpunt tot 105° 4' O. L.
reikt; de Duizend-eilanden, de Karimon-Djawa Archipel en Ba-
wean, allen, op eenigen afstand van de noordkust, op nagenoeg
gelijke breedte liggende, terwijl het noordelijkste dezer eilanden, tot
eerstgenoemde groep behoorende, de parallel van 5° 36' Z. B. bijna
zal raken; het aanzienlijke eiland Madoera, alleen 97 vierk. geogr.
mijlen groot, gelegen in de groote bocht die de kustlijn ten oosten
der residentie Soerabaja vormt, slechts door de nauwe en half ver-
zande straat van Madoera van Java gescheiden, en, ofschoon steeds
als edn geheel met Java vormend beschouwd, toch van genoegzaam
gewicht om de in administratieve taal voor dat geheel gebruikelijke
uitdrukking „Java en Madoera“ te wettigenj de Soemenapsche
eilanden, die zieh aan de noord-oostpunt van Madoera schake-
len en zieh aanmerkelijk verder oostwaarts. uitstrekken dan Java
zelf, tot voorbij den 1 1 6 ^ graad 0. L.; eindehjk aan de zuidkust
Deli, Tindjil, Noesa Kambangan, Sempoe en NoesaBaroeng,
van welke geen enkel zoover zuidwaarts reikt als Java’s zuidoost-
hoek. Yoegt men de oppervlakte van al deze en een aantal kleinere
eilanden aan die van Java toe, dan verkrijgt men een totaal
van 2,444 vierk. geogr. mijlen. Ons vaderland heeft eene oppervlakte
van 593 vierk. mijlen. Hieruit volgt dus dat reeds Java
alleen met zijne onderhoorigheden ruim viermaal zoo groot is als
het moederland. Bedenkt men nu dat Sumatra, Borneo, Celebes,
Nieuw-Guinea in grootte Java ver overtreffen, en nog een ontelbaar
aantal andere eilanden in de Indische wateren aan Neerlands
schepter gehoorzamen, dan kan men zieh hiernaar eenig denkbeeid
maken van den onmetelijken omvang onzer Aziatische bezittingen.
l*