van te weinig belang om er bij stil te staan. Alleen verdient
het wat de gambier (Uncaria gambir) betreft opmerking, dat een
zwaar invoerrecht, volgens een verordening van den Commissaris-
Generaal du Bus op dit door de inlanders bij bet betelkauwen
veelvuldig gebruikt product gelegd, later tot het misverstand
heeft geleid, dat de Regeering, in het belang der schatkist, de
ontwikkeling der gambiercultuur op Java niet verlangde, terwijl
de bedoeling van dat hooge recht inderdaad geweest was, de in-
voering der gambierteelt op Java mogelijk- te maken, door de
concurrentie van vreemd product te bemoeilijken. In de contracten
met Europeesche landhuurders is dan ook jaren lang het beding
opgenomen, dat zij geen gambier zouden telen. De Gouverneur-
Generaal Sloet van de Beele heeft aan dit misverstand een einde
gemaakt, en verklaard dat de teelt en bereiding van gambier op
Java aan ieder vrij staat, en dat het verbod, in die 'contracten
waarxn het voorkwam, als vervallen moet worden beschouwd ").
Sedert is inderdaad een kleine gambier cultuur op- enkele particulière
landen in Buitenzorg ontstaan, en men heeft het product
zeer geprezen. Men vraagt zieh daarom af, waarom in 1873 (volgens
het Regeeringsverslag) het product slechts 30 pikols bedroeg,
terwijl ’t verbruik op Java als versnapering meer dan 100,000
pikols beloopt, en ook de grovere qualiteiten in Europa alslooi-
stof zeer gewild zijn en goed betaald worden 2).
Wij komen nu tot de landbouwproducten d ie th an s alleen nog
in verschillende vormen voor Gouvernements-rekening gekweekt
worden:, de kina, de suiker en de koffie. Ik zal daarover te
dezer plaatse kort zijn, en ze alleen in haar belang voor den
mlandsehen planter besehouwen, omdat eene beschrijving der
inriehting bij de behandeling der instellingen van het Nederlandsch
Gouvernement ten bëhoeve van Java te huis behoort.
De kinaboom, waarvan de verschillende soorten het botanisch
geslacht Cinchona uit de familie der rubiaceeën uitmaken, heeft
de plaats die hij zieh eerst sedert weinige jaren onder de cul-
0 T. V . N. I. 1867. I. 457. I I . 98.
s) T. y. N. I . 1868. I I . 363.
tuurgewassen verworven heeft, uitsluitend te danken aan de
heilzame eigenschappen van zjjne schors, die alle andere bekende
geneesmiddelen in waarde overtreft. Frankrjjk, Engeland en
Hederland hebben zieh dan ook'als om strijd beijverd, om dezen
kostbaren boom uit de wouden der Peruaansche Andes naar
hunne koloniën over te brengen. Terwijl eehter de pogingender
Franschen om den kinaboom in Algerië te kweeken, geheelzijn
mislukt, dankt Java aan de kennis en de volharding van den
heer Hasskarl het onwaardeerbare voorrecht van sedert 1854 in
het bezit te zijn van kinaplantsoenen, die, na vele aanvanke-
ljjke tegenspoeden en misgrepen, later steeds zijn .uitgebreid en in
den jongsten tijd resultaten beginnen op te leveren welke ons het
recht geven om volmondig te verklären, dat de invoering van
den kinaboom op Java gelukt is. Yoor de Gouvernementsaan-
plantingen werden de hellingen van den Malabar en den Tang-
koeban Prahoe in de Preanger Regentschappen gekozen, en thans
zijn in deze streken omtrent 800 bouws met kinaboomen beplant.
Het aantal planten in den vollen grond bedroeg, volgens het
Regeeringsverslag van 1873, 1,694,690, terwijl nog 250,200 jonge
planten in de kweekerijen aanwezig waren. Yijf en twintig Europeesche
ondernemers, zoowel eigenaren van particulière landen
als huurders van gronden, hebben, met meer of minder ijver. en
volharding, de kinacultuur beproefd, en te hunnen behoeve zijn
sedert 1869 omstreeks 30,000 planten uit de Gouvernements
kweekerijen • afgeleverd. Ook de Rijksbestiérder van Jogjäkarta
en prins Mangkoe Negârâ in Soerakarta hebben zieh tot het
nemen van proeven met deze cultuur bereid verklaard. De
particulière aanplant, die echter nog zeer bij dien in Britsch
Indië ten achteren is , wordt reeds op 400,000 boomen geschat, en in
sommige streken vond men gelegenheid op te merken, dat de
bevolking in de kinateelt bijzonder belang stelt. De oogst in
1873 in de Gouvernementstuinen verkregen, bedroeg reeds 25,000
kilo’s drogen bast, waarvan 21,000 naar Europa werden gezon-
den. Yoor 1874 werd het voor den uitvoer te oogsten product
op 30,000 kilo’s geraamd, en de toeneming zal zeer belangrijk
worden, wanneer het grootendeels nog jonge plantsoen den ver