Java, ten zuiden van den evenaar gelegen, is begrepen in
het 'gebied van den zuidoostpassaat, die er zieh dan ook van
April tot October doet gevoelen. Doch in de andere helft des
jaars is er de zuidoostpassaat teruggedrongen door een wind die
uit het noordwesten komt, en te houden is voor de voortzetting
van den noordoostpassaat, die met veranderde riohting in het
gebied van zijn zuidelijken broeder is ingedrongen. Trouwens
deze laatste veroorlooft zieh in de maanden.van zijne heerschappij
eene soortgelijke inbreuk op het gebied van den noordoostpassaat
en vertoont zieh dan in het noordelijk halfrond als zuidwestenwind.
De passaten zijn dus veranderd in afwisselende winden, die het
jaar tamelijk gelijkmatig onder elkander verdeelen. Die afwisselende
winden, die in den Indischen arehipel tevens de grond en
het voornaamste verschijnsel van het verschil injaargetjjdenzijn,
worden met een aan het Arabisch ontleenden, doch eenigszins
verbasterden naam, gewoonlijk moesons , d. i. seizoenen, genoemd.
Men spreekt dus meer eigenlijk van een natten en drogen moeson,
omdat regen en droogte de seizoenen kenmerken waarin het jaar
door de periodieke winden wordt verdeeld, maar oneigenlijk
van oost- en westmoeson, bij welke uitdrukking men het woord
dat de seizoenen aanduidt, op de winden die deze beheersehen
heeft overgedragen.
Vanwaar nu dat de passaten in de streek waarin Java gelegen
is en in den ganschen Indischen Oceaan beurtelings zoover
over den evenaar heen trekken en bij die gelegenheid van richting
veränderen? Wanneer de zon in ons zomerhalfjaar ten noorden
van den evenaar staat, wordt de noordelijke helft der intertropische
zone sterker door hare stralen verhit dan de zuidelijke. Dit
verschil zou zieh echter slechts weinig doen gevoelen, indien de
beide helften gelijkmatig uit water bestünden. Doch de Indische
zee is aan de noordzijde door het uitgestrekte vastland van Azie
begrensd, en ieder weet dat het land veel spoediger verhit wordt
en de wärmte veel sterker terugkaatst dan het water. Hiervan
is eene sterkere verdunning der dampkringslucht die boven het
gloeiende land zweeft, het noodzakelijk gevolg. De zuidoostpassaat
wordt dus tot herstelvanhet evenwichtuit het zuiden derwaarts gelokt,
maar daar h ij, naarmate hij verder over den evenaar heenreikt,
streken ontmoet wier omwentelingssnelheid gedurig minder wordt,
moet zieh daarbij noodwendig voor het gevoel van den waame-
mer zijne richting veränderen. Dezelfde oorzaak die den passaat
van zuidenwind zuidoostenwind worden doet, brengt ook te weeg
dat de zuidoostenwind zieh nu meer neigt naar het westen. De
invloed van de omwenteling der aarde kan echter op zieh zelven
niet groot genoeg zijn om te weeg te brengen dat de zuidoostpassaat
eene geheel zuidwesteljjke richting krijgt. Maar nu een-
maal eene neiging naar die richting is ontstaan, schijnt vooral de
ligging der beide Indische schiereilanden, die zoover in de Indische
zee vooruitdringen, het overige te doen.
De overschrijding van den evenaar door den noordoostpassaat
in de maanden van ons winterhalfjaar (dat echter juist het • zomerhalfjaar
is aan de andere zijde van den evenaar) moet eene
soortgelijke oorzaak hebben en tevens kunnen verklären hoe die
passaat zieh bezuiden den evenaar geheel als noordwestenwind
vertoont. De oorzaak is hier ongetwijfeld te zoeken in het dorre,
waterlooze Nieuw-Holland, ten zuidoosten van Java gelegen, dat
door de zon verhit, terwijl zij in de zuidelijke teekenen van den
dierenriem staat, nu ook op zijne beurt den passaat uit het noorden
aantrekt, en door zijne ligging de neiging naar het westen ,
uit den invloed der verminderde omwentelingssnelheid geboren,
in een bepaald zuidwestelijke richting doet overgaan.
Het blijkt uit deze uiteenzetting dat de zuidoostpassaat op
Java de normale wind is, en de noordwestmoeson eene door
bijzondere omstandigheden te weeg gebrachte afwijking, die echter
met eerstgenoemden het jaar schier gelijkelijk deelt. Beginnen
wij dus onze beschrijving der van de winden afhankelijke ver-
schijnselen met den tijd waarin de passaat waait, het jaarge-
tijde gewoonlijk de droge of oostmoeson geheeten. Die naam van
droge moeson heeft tot oorzaak dat de regens in dat jaargetijde
veel spaarzamer vallen dan in den tijd der noordwestenwinden,
ofschoon zieh dit verschil niet op geheel Java in gelijke mate
doet gevoelen. Alvorens den Indischen Archipel te bereiken, strijkt
de zuidoostpassaat over de uitgestrekte dorre vlakten van Meuw