wordt gemaakt, moet men zieh inderdaad verbazen, dat nog een
betrekkelijk zoo groot aantal Javan en daarmede bekend is. Ik
spreek hier nu niet van de inlandsche ambtenaren, voor wie deze
kennis een volstrekt vereischte is. Zelven meestal zonen van
hoofden en aanzienlijken, hebben zij gelegenheid om in het lezen
en schrijven van het- Javaansch, gelijk ook van het Maleisch
met Europeesche en Arabische karakters onderwezen te worden,
hetzjj door de tjariks (schrijvers) der regenten en districtshoofden,
hetzij op de gouvernementsscholen voor inlanders of de scholen hier en
daar door inlandsche grooten en de particulière scholen hier en daar
door zendelingen gesticht. Maar ofschoon de gouvernementsscholen
ook voor de geringe Javanen niet gesloten zijn, is de gelegenheid
om die te bezoeken voor hen zeer beperkt, daar zij meest alien
in de regentschaps- en districtshoofdplaatsen gevestigd zijn. Het
gezamenlijk aantal leerlingen der 83 gouvernements- en 90 particulière
scholen voor inlanders op Java en Madoera bedroeg, bij den
aanvangvan 1872, 14,318, waaronder 175 meisjes. Dit cijferisal
zeer onbeduidend op eene bevolking van meer dan 17 millioen zielen.
Men zal derhalve niet zonder eenige verrassing vernemen, dat
dikwijls des avonds in de dessa’s , wanneer er gezelschap i s , een
der aanwezigen bij het flauwe schijnsel van een lampje uit het
een of ander handschrift voorleest, en vrouwen zoowel als mannen
aandachtig toeluisteren, en dat zij die door erfenis, of de
aanwending van eigen vlijt tot het afschrijven, in het bezit van
handschriften zijn, daarvan niet zelden een kostwinning maken,
door ze tegen een dubbeltje per avond te verhuren. ')
Jammer dat hierbij niet de zucht naar nuttige kennis, maar
naar prikkeling der verbeelding door fantastische wonderverhalen
de drijfveer is. Intüsschen wie voorleest moet lezen kunnen, en
de vraag is hoe die kenhis is verworven. Men zegt dat de kunst
van lezen en schrijven op Java in vele gevallen door den vader
aan zijne kinderen geleerd wordt, en dat iedere brief of fragment
van een handschrift dat zij kunnen meester worden, daartoe
dienstbaar wordt gemaakt.
1) Zie een voorbeeld T. v. N. I. 1869. I« 290.
In den jongsten tijd is eene verandering gekomen in de ziens-
wijze der Regeering ten opzichte der Nederlandsche taal, en bij de
vaststelling der grondslagen van het inlandsch onderwijsbij kon.
besl. van 3 Mei 1871 (Ind. Stbl. n°. 104) is bepaald, dat zij
onder de vakken behoort waarin op de inlandsche scholen onder-
wijs mag gegeven worden. Sedert lang zijn er echter onder de
aanzienlijke Javanen die met onze taal bekend zijn, en eenige
weinigen kunnen haar spreken en schrijven. Ik heb Nederland-
sche brieven gelezen van de regenten van Demak en Koedoes,
die in zuiverheid en gemakkelijkheid van stijl schier niets te
wenschen overlieten. Zulke mannen dankten het aan den ver-
lichten zin hunner ouders, dat zij of door Europeesche gouverneurs
of op Europeesche scholen werden opgeleid. Eene meerdere
verbreiding van de kennis der Nederlandsche taal onder de inlanders
zal ongetwijfeld een veel krachtiger middel zijn om de
Europeesche beschaving voor hen toegankelijk te maken, dan
de schoolboeken door de zorg van het Gouvernement in de inlandsche
talen vervaardigd. Draagt men die taak op aan Europeanen,
dan zijn zij de taal niet genoeg mächtig om daarin verstaanbaar
te schrijven over zaken waarvoor de terminologie nog moet
geschapen worden; draagt men ze op aan inlanders, dan verstaan
zij veelal de zaken niet waarover zij schrijven moeten. Intusschen
behoeft ook dit middel niet verzuimd te worden, en moet men
inzonderheid dankbaar zijn als bekwame inlanders, die zelven
zieh op de hoogte der Europeesche beschaving hebben gesteld,
door populaire geschriften hunne landgenooten willen voorlichten
en met eene betere leesstof beschenken dan gewoonlijk te hunner
beschikking staat. De regent van Koedoes heeft door het verhaal
zijner reizen over Java, onder den naam van Poerwä Lelana
in het licht gezonden, daarvan een uitstekend voorbpeld gegeven,
en zieh daarin niet alleen een kundig en verlieht, maar ook een
voorzichtig en bezadigd man betoond.
as