mij voor dat eene aandachtige beschouwing van Junghuhn’s mede-
deelingen omtrent het tertiaire gebergte van Java ons tot de
overtuiging moet brengen, dat ook Wallace het ontstaan van
Java’s bodem met bet vernjzen zijner tegenwoordige vulkanen
in te nauw verband brengt, en dat hier door eene voormalige
zee modder en puinbrokken zijn afgezet, die tot leem en zand-
steen verhardden, de basis werden van daarop gebouwde koraal-
nffen die in kalkbanken overgingen, en te gelijk met deze
nu tot grootere dan tot geringere hoogte boven den zeespiegel
werden opgedreven en de neptunische heuvelen en bergketenen
van het eiland vormden, alles in een tjjdvak voorafgaande aan
dat waarin de vulkanische kegels het laagvormig gesteente
doorboorden en ten deele met de gloeiende stoffen die zij uit-
braakten overdekten. Trouwens dit is bepaald het gevoelen van
den grooten natuurkundige zelven die ons de geheimen der vulkanen
en neptunische bergen van Java het eerst heeft onthuld,
en het is door hem geformuleerd in deze woorden, dat geen
enkele van Java’s kegelbergen in den eigenlijken zin des woords
uit de baren der zee is op g e r e z e n , maar dat zij zieh inte-
gendeel door hunne eigene uitwerpselen l a n g z a m e r h a n d
hebben opgehoogd op eene neptunische tertiaire basis,’ n a d a t
deze reeds opgeheven en droog land geworden was.
De vulkan enrij van Java, hetzij die zieh als een enkele of,
gelijk hier en daar het geval is, als een dubbele voordoet, is
steedstot het binnenste des eilands beperkt en aan beide zij den
door de tertiaire gesteenten omzoomd, die zieh nu eens in eene
vlakke wrongvormige gedaante vertoonen, dan weder in parallel
nevens elkander loopende richtingen als schotsen opgeheven zijn.
Zelfs de vulkanen van Java’s smalste gedeelte ofden Oosthoekma-
ken daarop geen uitzondering; want Madoera en de kleinere eilan-
den waarin het zieh voortschakelt, zijn uit geologisch oogpunt
slechts de voortzetting der landwrongen of breede bergketenen die
zieh van den Oengaran en Merbaboe af tot de Straat van Madoera-
uitstrekken. Doch die tertiaire landstroken zijn aan de noordzijde
smal of liever verliezen zieh onder den alluvialen bodem waar-
onder zij voortloopen; en waar zij zieh breeder ontwikkelen,
zooals in de kalkgebergten van Samarang, Rembang en Soera-
baja, vormen zij geen samenhangend geheel, maar zijn herhaaldelijk
afgebroken. Ook zijn zij nergens zoo hoog als aan de zuidzijde
opgeheven, en het is juist die geringe afwijking van de horizontale
ligging die hier aan de tertiaire formatie dat karakter
van platte wrongen verleent.
Aan de zuidzijde heeft het tertiair gebergte eene veel grootere
ontwikkeling erlangd, zoowel wat zijne hoogte als wat zijne
horizontale breedte betreft, en zoo het aan de noordzijde het
meest den vorm van wrongen heeft, hier is het als in sehot-
sen gespleten, die naar het noorden, dus in de richting der
vulkanen, gedurig hooger rijzen, tot zij aan hunnen hoogsten rand
van 2000 tot 4000 voeten bereiken. Yan dien hoogsten noordelijken
rand strekken zij zieh uit tot aan den oever der zee, en ofschoon
zeewaarts langzamerhand dalende, vormen zij aan het strand op
vele plaatsen nog een steilen rotswand, die zieh honderden voeten
boven den oceaan verheft. Enkele deelen van het tertiaire gebergte
vertoonen zieh zelfs te midden van de zuidelijke vulka-
nengroep in de Preanger, en zijn daar tot eene hoogte van 5000
k 6000 voeten opgestuwd.
De eenige vulkaan van Java die niet aan beide zij den door
tertiair gebergte omringd wordt, is de geheel op zieh zelf staande,
buiten de rij der overige vulkanen gelegen Moeriä. Men kan
echter ook ten noorden van dien berg de sporen eener derde
nog grootendeels met water bedekte neptunische verheffingsstrook
vinden in de Karimon Djawa-eilanden en Bawean.
Te midden van die golvende zee der tertiaire gesteenten vormen
nu de vulkanen kleine eilanden, die wel is waar in hunnen
kegelvorm veel hooger rijzen, maar eene veel geringere uitge-
breidheid bezitten. Echter is ook het neptunische gebergte hier
en daar door vulkanische en plutonische gesteenten doorbroken,
die nu eens enkel smalle, ofschoon scherp van den omringenden
bodem gescheiden gangen vormen, dan weder zieh uitbreiden
tot kleine bergketenen of geisoleerde bergklompen, die het ge-
oefende oog des natuuronderzoekers aan hun eigenaardig voor-
komen met een oogopslag onderkent.