waaraan men den nuum van madat geeft, en dit door eene
PäP bijzonder maaksel (bedoeddan) tG rocken. Men gebruikt
daartoc een hollGn bamboc, middelmatig dik, omstreeks 1J voot
lang cn aan de eene zijde gesloten. Op GGnigGn afstand van het
gesloten Gindo is een kleine opening, waarin de kop is vastgezet,
die uit hout, hoorn, rood aardewerk of ivoor bestaat, en de
gedaante heeft van een omgekeerden toi. Gewoonljjk is hij met
ijzer, bij aanzienlijken met zilver of goud beslagen. Op de kleine
opening van den kop wordt de opiumpil geplaatst en daarna aan
de lamp gebracht, terwijl de rooker het open einde der bamboe-
buis in den mond neemt, en met tien ä twaalf krachtige halen,
die van een sissend of sijfelend geluid vergezeld gaan — vanwaar
de benaming „amfioen schuiven“ , -Sr-- den rook inzuigt enbinnen-
slikt, om dien eerst lang daarna door mond en neusgaten uit
te blazen. Nu begint het opium zijne werking te doen, en zoodra
men de bedwelming gevoelt, legt men zieh neder om zijn roes
uit te slapen. Het aanzetsel dat zieh door veelvuldig gebruik in
PPP vormt, wordt er dikwijls later uitgeschraapt, om het tot
het voortbrengen eener nieuwe bedwelming aan te wenden. Arme
Javanen vergenoegen zieh niet zelden als surrogaat met'een extract
van Tinospora crispa, dat ook tot vervalsehing van het opium
gebezigd wordt. Het bij de Türken en West-Aziaten heerschend
gebruik om het opium te kauwen, schijnt op Java zelden of niet
voor te komen.
Doch het is tijd om van deze uitweiding tot de voedingsmiddelen
terug te keeren. Een onmisbaar bestanddeel voor de spijsberei-
ding, maar waarvan ik nog in het geheel niet gesproken heb)
is het zout. Ik had er ook van kunnen gewagen bij de behande-
ling van de nijverheid der Javaan; want het op Java en Madoera
gebruikte zout wordt in het land zelf gewonnen, voor een klein
deel uit de modderwellen in de afdeeling Grobogan, voor verreweg
het grootste deel uit zeewater. Doch de eerste wjjze van aanmaak is
alleen van plaatselijk belang en komt in het derde deel van dit werk
ter sprake, en de andere geschiedt, met uitzondering van het in de
■) Vgl. over dit woord v. d. Tnuk, Tobasche spraäkkanst. 18.
Yorstenlanden, vooral in Jogjakarta vervaardigde zout, uitslui-
tend op last en onder toezicht van het Gouvernement. Behoudens
de vergunning tot gebruik van het Grobogansche zout binnen
een nauw begrensd gebied, is het Gouvernement de eenige
wettige leverancier van het zout dat door de bewoners van Java
buiten de Yorstenlanden gebruikt wordt. Tot handhaving van
dit voor de schatkist zeer belangrijk monopolie — voor 1875
is de opbrengst van den verkoop van zout op Java en Madoera
op 5£ millioen gulden begroot — worden de heimelijke aanmaak
en de smokkelhandel in dit artikel ten strengste tegen-
gegaan. De zoutaanmaak voor het Gouvernement, die vroeger
op verschillende punten van Java’s noordkust en van Madoera
plaats had, is thans tot het district Soemenep op laatstgenoemd
eiland beperkt. De bewerking is hoogst eenvoudig. Men leidt
het zeewater in omdjjkte stukken grond, „zoutpannen“ genoemd ,
en stelt het daar bloot aan de zonnewarmte, die het water doet
verdampen en de zoutkristallen achterbljjven. De bevolking van
bepaalde dessa’s is voor den arbeid in de zoutpannen aangewe-
zen. Het kojan zout van 30 pikols komt aan het Gouvernement
op ongeveer / 12 te staan, terwijl de normale verkoopprijs,
die intusschen hier en daar om. bijzondere redenen vermindering
ondergaat, op / 6 .7 2 het pikol is gesteld. Tot dien prijs is namelijk
het zout bij partijen van een tot -jV pikol verkrijgbaar in de
zoutverkooppakhuizen , die ten getale van omstreeks 60, en in de
kleinere aan inlanders toevertrouwde depots, die ten bedrage van
een kleine honderd over Java en Madoera verspreid zijn. Het
spreekt echter van zelf, dat voor de meeste inlanders de afstand
tot deze pakhuizen veel te groot is, en zij zieh dus bij slijters
in het klein van dit artikel van dagelijksche behoefte moeten
voorzien, welks daardoor nog aanmerkeljjk gestegen prijs voor
den armen Javaan een groot bezwaar wordt. Doch het is mij
genoeg hier de hoofdpunten te hebben aangestipt. Eiders zal zieh
de gelegenheid voordoen om over ’s Gouvernements zoutmono-
polie eenige nadere, vooral historische bijzonderheden mede te
deelen.
De spijsbereiding der Javanen is over het geheel tamelijk zin