duiten van 120 in een gülden, en is nog bij berekeningen in
zwang gebleven, ook dan wanneer in centen, doorden inlander
bij den Europeeschen naam genoemd, wordt betaald. Een gewone
en sedert lang gebruikelijke naam voar den gülden is nog
roepijah (ropij), eigenlijk de naam- eener munt van Hindostan.
Yoor een landbouwend volk, zooals de Javanen, zijn van alle
maten de vlakte- of landmaten de gewichtigste; ook worden zij
niet licht, geljjk de maten die in den handelmet vreemdenatien
gebruikt worden, door uitheemsche verdrongen. Bij de Javanen
wordt de grondslag of zoogenaamde eenheid der landmaat aan-
gewezen door de hoeveelheid lands die een landbouwer, hoofd
eens huisgezins, alleen met zijn gezin kan bewerken. Deze eenheid
heet in het Javaansch kaq'ä, een woord dat in het Kawi
w e r b beteekent. Men zegt daarvoor ook gawe of damel, van
welke woorden het eerste in Ngoko, het andere in Krämä hetzelfde
begrip uitdrubken; maar de meest gebruikelijke naam is tegen-
woordig baoe (bij de Europeanen b o u w ), een woord dat anders,
gelijk steeds in het Maleisch, arm, b o v e n a rm, s c h o u d e r
beduidt. De overgang der beteekenissen is misschien deze, dat
aan baoe eerst de zin van kracht, sterkte werd gegeven, en
dan die van een stuk land waarvoor, als er heerediensten ge-
vorderd worden, eene mannenkracht, d. i. een man, moet ge-
steld worden ‘). Hoe weinig bepaald, of liever hoe verschillend
in verschillende deelen van Java de grootte van deze maat was,
blijkt uit deopgave, dat in Besoeki een bouw 1320, in Pasoe-
roean 1155 vierk. Rijnl. roeden bedroeg, terwijl de veel kleinere
bouw van Midden-Java het voorbeeld heeft gegeven voor de
thans van regeeringswege vastgestelde van slechts 500 vierk.
Rijnl. roeden (7096.5 Vierkante meters), waarmede zij nagenoeg
overeenkwam 2).
De veelvouden van de bouw zijn de kikil; die gelijk is aan
twee bouws, en de djoeng of, naar de Europeesche uitspraak, jo n k ,
die vier bouws of 2000 vierk. Rijnl. roeden bevat. De Vierkante
paal van 320 bouws is door het Europeesch gezag ingevoerd.
!) Vgl. Roorda, Jav. Gramm. $ 316.
s) Vgl. Van Deventer, Bijdragen, I 195. no o t, I I I . 183.
De gebruikeljjke benamingen voor onderdeelen van een bouw
zijn: de hoepit ofhalve, de hiringofvierde, de hidoe ofachtste,
en de ketjrit of zestiende bouw.
De lengtematen zijn op Java, gelijk bij schier alle volken,aan
de gewone of gemiddelde lengte der verschillende deelen van het
menschelijk lichaam ontleend; en eene nauwkeurige bepaling
zoowel van de juiste lengte als van de onderlinge verhouding
dier maten moet men bij de Javanen niet zoeken. In den handel
had men van oudsher aan' lengtematen weinig behoefte; voor de
manufacturen, door Europeanen aangevoerd, worden natuurlijk de
Europeesche maten gebruikt. Het verdient echter opmerking, dat
de el, d. i. de afstand van den elleboog tot den top van den
middenvinger, op Java den aan het Sanskriet ontleenden naam
hastä voert. Deze maat is dus waarschijnlijk door de Hindoe’s
ingevoerd, en , zooals men van hunne hoogere beschaving verwachten
mag, eenmaal, evenals hare onderdeelen, nauwkeurig
bepaald geweest. Als gebruikelijke lengtematen van Java kunnen
verder de voet, de vadem en de tjengkal genoemd worden. Deze
laatste was oorspronkelijb, zoo het schijnt, de afstand van den
voetzool tot aan den top van den middenvinger des recht omhoog
gestoken arms; doch onder Europeeschen invloed is zij een roede
van twaalf Rijnlandsche voeten geworden.
De natuurlijke maat voor afstanden is het aantal sehreden
noodig om ze af te leggen. Vanhier dat het Javaansche woord
djangkah, s c h r e d e (waarvoor men ook tjangkah en langkah
zegt), in den eenigszins gewijzigden vorm djängkä de beteekenis
van p a s s e r alsmeetwerktuig, en in den verbaalvorm andjängkä
die van me t e n , eigl. a f p a s s e n , heeft erlangd. Grröotere afstanden
worden berekend bij ondjottans, dat zijn de omstreeks
vier palen bedragende afstanden van de eene pleisterplaats tot
de andere voor een vrachtdrager, en bij dagreizen van omstreeks
20 palen. De joedänä, de mil, de parasange, somtijds vermeld,
zijn van Hindoeschen en Arabischen oorsprong, en de paal, van
400 Rijnlandsche roeden of 1506.94 meters, waarbij thans de
afstanden gewoonljjk berekend worden, is door de Niederländers
ingevoerd.