koopt. De overige ruimte, met eene lange bale-bale en eenige
matten en kusseng toegerust, is voor de opiumrookers bestemd,
die zieh niet laten afschrikken door de verpeste lucht, die de
walm der lampen en der opiumpijpen verspreidt. In die afzich-
tige holen brengen de landbouwer en de koelie, ten koste van
hun gezin, de vruchten van hun arbeid ten offer, verteert de
ronggeng het loon der ontucht en zoekt de in zijn eergevoel
gekrenkte, die op wraak zint, in bedwelming en opwinding den
moed tot het volvoeren eener bloedige daad. Men mag aanne-
men dat zelfs de kleinste gift die hier te bekomen i s , onge-
veer een vijfde vordert van de som die de Javaan tot het
dagelijksch onderhoud van zijn huisgezin behoeft, en dat de landbouwer
die niet meer dan eenmaal daags de hoeveelheid nuttigt
toereikend voor eene enkele opiumpjjp, daarvoor meer dan een
vijfde moet opofferen van de gemiddelde som die, na affcrek der
belastingen, zijn rijstoogst hem opbrengt. Is in de laatste jaren
de bevolking van Java en het bedrag der loonen aanmerkelijk
toegenomen , het opiumverbruik heeft daarmede, helaas ! meer
dan gelijken tred gehouden. Terwijl in 1865 nog slechts 67,762
katti’s aan de pacht'ers werden verstrekt, is voor 1874 een bedrag
van 135,960 katti’s voor de behoeften van Java en Madoera
noodig geacht. Men huivert bij de gedachte aan de hoeveelheid
ziel en lichaam bedervend vergift dat het Gouvernements opium-
monopolie onder de Javanen verbreidtj men huivert bij de gedachte
, dat zulk een middel meer dan negen millioen moet bij-
dragen om Java in staat te stellen aan de geldelijke verplich-
tingen die het zijn opgelegd, te voldoen '). Doch het is hier nog de
plaats niet voor zulke beschouwingen; later kom ik daarop terug.
Het opiumgebruik is niet geljjkmatig over geheel Java ver-
breid. Ofschoon de Regeering het voor eenige jaren gehuldigd
plan tot langzame uitbreiding der zoogenaamde „verboden krin-
gen“ weder heeft laten varen, zijn er nog altijd gedeelten des
eilands waar aan den- pachter en zijne agenten de toegang is
*) Voor 1874 is de opbrengst van het opium-monopolie geraamd op f 9,703,470.
Hiervan werden / 7,980,120 bedongen als paohtschat, terwijl de overige f 1,723,350
de geraamde wmst op het te verstrekken opium zelf vertegenwoordigen.
geweigerd. Slechts ééne residentie is in haar geheel voor de opium-
verkoopers gesloten, ik meen de Preanger Regentschappen. Yoorts
strekt het verbod zieh uit tot eenige aangrenzende deelen van
Bantam, Batavia, Tjeribon en Banjoemas, over een deel van
Bagelén, over een paar districten van Probolinggo en over .het
tot Soerabaja behoorde eiland Bawean. In hoeverre ook in
die verboden kringen opium binnengesmokkeld en gebruikt wordt,
is moeilijk te beslissen. In het algemeen schijnen de verbods-
bepalingen günstig te werken in die gewesten die door Soen-
daneezen bewoond worden, en men zegt dat de overtredingen die
in deze streken voorkomen, gewoonlijk aan de Javanen en vreemde
oosterlingen moeten worden toegeschreven, die met de bevolking
vermengd zijn. Maar in de eigenlijk Javaansche en Ma-
doereesche gewesten schijnt de maatregel der verbodsbepalingen
grootendeels door smokkelarij verijdeld te worden, zoodat de
schatkist schade lijdt, zonderdat het welzijn der bevolking wordt
bevorderd. Echter kan op het geisoleerde eiland Bawean en bij
de schier geheel buiten aanraking met de overige bevolking
blijvende heidenen van het Tenggersche gebergte in Probolinggo
de werking der verbodsbepalingen bevredigend genoemd worden.
Het woord opium i s , zelfs oüder de Europeanen, in Indie weinig
in gebruik. De Arabieren, het woord van de Grieken over-
nemende, spraken het a f i o e n u it, de Portugeezen maakten daarvan
a n f i a o , en hieruit ontstond am f i o e n , dat in Indie bestendig
in de administratieve taal gebezigd wordt. De Javanen, zieh nader
houdende aan den Arabischen vorm, spreken a p j o e n uit, maar
gebruiken dit woord alleen van het ruwe nog onbereide opium,
zooals het in den groothandel komt. Om het voor het gebruik
geschikt te maken, wordt het in warm water geweekt en opgelost,
door een doek of een soort van papier gezift, en vervolgens op
een zacht vuur gekookt en uitgedampt. De dus verkregen, op
siroop gelijkende stof wordt tjandoe genoemd, en somtijds, met
koffie vermengd, tot een drank bereid. De gewone manier is
echter de tjandoe met wat Javaansche suiker en de zeer fijn
gekorven bladeren van de awar-awar (Ficus séptica?) of van de
tabaksplant tot een balletje ter grootte van een erwt te kneden,