woudboomen zelven aan de koffieheesters de gevorderde sehaduw
verleenen. De koffie der derde soort, aan welker aanplant in de
laatste jaren eene groote uitbreiding is gegeven, omdat zij met
veel minder moeite en opoffering' van tijd door de bevolking kan
verzorgd worden, wast onder de sehaduw van pisangboomen binnen
de omheining der kampongs. In ieder district waar de koffiecultuur
in een dezer vormen bestaat, is een deel der landbouwende gezinnen
door de Europeesehe ambtenaren, in overleg met de hoofden, met
de voorafgaande bewerking van den grond, den aan- en bijplant
en het onderhoud der boomen, den pluk der vruchten, de afscheiding
van het vleeschachtig omhulsel der boonen en de aflevering
dezer laatste in de alom daarvoor gevestigde binnenlandsche pakhui-
zen belast. Hier ontvangt de bevolking hare betaling, die alleen van de
hoeveelheid der geleverde waar afhangt, zoodat alle risico der teelt
voor rekening der bevolking loopt, en, daar de arbeid tot levering
eener zekere hoeveelheid koffie in verschillende streken gevorderd,
hemelsbreed verschilt, de belooning in sommige gevallen eene ruime,
in andere eene uiterst karige mag heeten. Het getal huisgezinnen
in de 18 koffie-residentien bij de tuin- en boschkoffie ingedeeld,
wordt in het verslag over 1872, maar op grond van zeer onvolledige
opgaven, op 708,780 begroot !). De geheele hoeveelheid der aan
’s Gouvernements pakhuizen geleverde koffie, met inbegrip der levering
uit de Vorstenlanden, was 985,961 pikols 2). De 929,500 pikols
in de Gouvernements-koffieresidenties gewonnen, werden verkregen
van 226,927,481 vruchtdragende boomen, waarvan 198,569,308 op
hoog gezag waren aangeplant, terwijl de overige 28,358,173 den
vrijwilligen aanplant der bevolking vertegenwoordigen. Men had
een pikol koffie verkregen van gemiddeld 244 vruchtdragende
’) Hoe deze opgave van Bijl. CC overeen te brengen is met die van Bijl. BB, waarin
van 597,649 cultuurplichtige huisgezinnen voor de-tuinkoffie, 557,676 voor de kampong- en
paggerkofüe, en 27,217 voor de boschkoffie wordt gewaagd, moet ik ter opheldering
overiaten aan hen die beter dan ik in de mysterien onzer koloniale statistiek zjjn ingewijd.
*) Hoe afwisselend de productie is blijkt uit de volgende opgave der sedert 1868
verkregen koeveelheden.
1868 . . 588, 616 pikols. 1871 . . 446, 304 pikols.
1869 . . 962, 800 » 1872 . . 985, 961
1870 . . 986,' 038 » 1873 . . 773, 920 »
De oogst voor 1874 werd, volgens de laatste berichten, op 919,000 pikols geschat.
boomen, terwijl men het jaar te voren, dat voor de koffiecultuur
zeer ongunstig was geweest, gemiddeld 562 boomen voor een
pikol had moeten plukken.
De koffiecultuur in sommige residenties zou op een bijzondere
beschouwing aanspraak maken, indien mijn bestek dit gedoogde.
In de Preanger openbaart zieh, door de zorgen van het Gouvernement
, sedert de opheffing van het exceptionneele stelsel waaronder
die schoone residentie zoolang gezucht heeft, velerlei verbetering.
De koffieboomen zijn onder de landbouwende bevolking verdeeld, zoodat
ieder zijn eigen boomen verzorgt en plukt; de äfstanden tusschen
de woningen der planters en de tuinen zijn zeer verminderd, doordien
de nieuwe tuinen in de nabijheid der dessa’s zijn aangelegd,
en de verstafgelegene door vrijwilligen afstand der daarop recht-
hebbende bevolking aan gegoede inlanders zijn overgedragen, die
ze nu in vrijwilligen arbeid onderhouden; het product kan opkorteren
afstand van de dessa’s worden afgeleverd dan vroeger, dewijl
men nu van het naastbij gelegen pakhuis mag gebruik maken,
terwijl men vroeger niet buiten zijn district mocht gaan; en
honderden inlanders hebben niet slechts in de kampongs uit eigen
beweging koffie geplant, maar ook buiten de dessa’s tuintjes
van duizend en meer boomen geheel vrij willig aangelegd, terwijl
zefs aan eenige aanzienlijke inlanders perceelen woesten grond,
tot een uitgestrektheid van 50 bouws, op hnn verlangen werden
afgestaan, öm ze te beplanten met koffie, die zij zieh verbonden
hebben tegen den gewonen prijs aan’s lands pakhuizen te leveren.
De Preanger zijn dus op weg om onder de koffie voortbrengende
gewesten den voorrang te herwinnen, dien zij sedert lang aan Pasoe-
roean hebben moeten afstaan. In laatstgenoemde merkwaardige residentie,
vooral in de afdeeling Malang, heeft de koffiecultuur eene elders
op Java geheel onbekende vlucht genomen. In zeven van de tien
koffie produceerende districten dier residentie. kan de cultuur
thans geheel aan4den vrijen wil der bevolking worden overgelaten..
In 1872 bedroeg hier het aantal op hoog gezag geplante vruchtdragende
boomen 13,750,000, terwijl de vrijwillige aanplant
14,000,000 b oomen telde. Yan bijna 28,000,000 vruchtdragende boomen
, of bijna een zevende van den geheelen aanplant van Java, wer