schoon vermoedelij t nog altij d beneden de werkelijkheid, haar gedurig
meer naderen. Maar hoe zal men met nauwkeurigheid bepalen, welk
aandeel in de schijnbare vermeerdering aan de toenemende juist-
heid onzer kennis moet worden toegekend? Wallace') berekent
uit de vergelijking der bevolkingsstaten van 1850 en 1865, dat
de bevolking, met een aanwas gelijk aan dien tusschen de genoemde
jaren, zieh in 26 jaar zou verdubbelen, terwijl dit met de bevolking
van Groot-Brittanje eerst in eene halve eeuw het geval is.
De heer Bleeker is van oordeel, dat de bevolking van Javä zieh
in 35 jaren verdubbelt, en grondt zieh daarbij op de bekende
bevolkingscijfers van vroeger en later ja ren , die hij samenvatin
de volgende tabel.
SSjarige tijdvakken Bevolking in Bevolking in
1795—1880 1795 3,500,000 1830 7,064,936.
1830—1865 1830 7,064,936 1865 14,168,416.
1815—1850 1815 4,615,270 1850 9,570,023.
1824—1859 1824 6,368,090 1859 12,324,095.
1829—1864 1829 6,691,114 1864 13,917,368.
1832—1867 1832 7,323,982 1867 15,002,818.
„ Onverschillig alzoo “, zegt de genoemde schrijver, „hoe men de
35jarige -tijdvakken neemt, vindt men verdubbeling (iets meer
of iets minder) van het zielental, en gewis mag men hieruit wel
opmaken, dat, zoo de waarde der cijfers van de verschillende
tijdstippen al te wenschen overliet, wat niet ontkend wordt,
toch daaraan mag toegekend worden eenhoogere graad vanjuist-
heid, of, zoo men wil, een geringere graad van onjuistheid,
dan men algemeen geneigd was aan te nemen 2).“
Doch, hoe verleidelijk die redeneering ook schijne, men zal voor-
zichtig doen haar niet geheel te vertrouwen en een deel der
vermeerdering, door de staten aangetoond, op rekening van de
juistere telling der latere jaren te stellen. AVaar is het intusschen
zeker, dat de bevolking van Java in deze eeuw is toegenomen,
en is toegenomen met buitengewone snelheid. Hoevele jaren
1) Insülinde, I . 166.
9) Bijdr. t . a. p . 463.
het geleden is, dat zij de helft van haar tegenwoordig cijfer
bedroeg, durf ik niet bepalen; ik ben echter geneigd te gelooven,
dat eene werkelijke verdubbeling minstens sedert de invoering
van het cultuurstelsel, en dus in 40 ä 42 jaren heeft plaats gehad.
Men wachte zieh intusschen zulk eene verdubbeling in ruim
40 jaren als eene vaste, te allen tijde voor Java geldende wet
te beschouwen. Zoo wel bij een terugblik als bij een blik voor-
uit, zal ons blijken dat zij slechts onder zeer bijzondere en bepaalde
omstandigheden mogelijk was. Stellen wij — ’t is hierbij niet
om de nauwkeurigheid der cijfers te doen — dat de bevolking
van Java thans 18millioen bedraagt, en dus, bij aanneming eener
verdubbeling in veertig jaren, in 1833 9 millioen telde. AVanneer wij
dan naar denzelfden maatstaf terugtellen, zullen wij voor 1793 4£
millioen, voor 1753 2 | millioen, voor 1713 1-|, voor 1673 rV, voor
1633 A en voor 1593, kort vöör het tijdstip waarop onze voorvaderen
het eerst Java aandeden, slechts millioen, d. i. omstreeks 140,000
zielen moeten aannemen. Ieder gevoelt dat dit ongerijmd is en dat
de ongerijmdheid gedurig grooter wordt naarmate wij verder terug-
treden. Zien wij daarentegen wat gebeuren zal, indien Java’s bevol-
* king in de proportie eener verdubbeling in 40 jaren blijft toenemen.
Zij zal dan in 1913 36, in 1953 72, in 1993 144, in 2033 288, in
2073 576, in 2113 1152 en in 2153 2304 millioen bedragen,
en dus na 280 jaren verre het cijfer van 1377 millioen teboven
gaan, waarop thans de bevolking der geheele aarde geschat wordt ‘).
Dezelfde redeneering kan worden aangewend om te betoogen,
dat de groote vermeerdering der bevolking die wij in onze eeuw
in vele staten van Europa gezien hebben, evenmin als het ge-
volg eener regelmatig werkende wet mag worden aangemerkt.
In 1860 bedroeg de bevolking van Groot-Brittanje en Ierland in
ronde som 28 millioen. Nemen wij dus hier eene steeds voort-
gaande verdubbeling in eene halve eeuw aan, dan zou zij in het
midden der 15de eeuw slechts ongeveer 100,000 zielen bedragen
hebben, en drie eeuwen vroeger slechts 3000.
Het is dus duidelijk dat de vermeerdering der bevolking, in
1) Petermann’s Mittheiluugen, t. a. p. 1.