zend andere zaken, heeft de Javaansche taal een onuitputtelijken
schatvan woorden en uitdrukkingen voordemeestminutieuseonder-
scheidingen, die voor hare beoefenaars even vermoeiend als
vervelend is.
Doch het is tijd om van deze uitweiding terug te keeren en
nog op eenige andere sporen van den godsdienst der natuurvol-
ken in het leven der Javanen opmerkzaam te maken. Het is
zeker niet te verwonderen, dat de Javaan, overtuigd dat degees-
ten die hem van alle zijden omgeven, hetzij dan al of niet on-
der Allah’s hoogere leiding, een beslissenden invloed op zijnlot
en leven oefenen, bij al zijne uitzichten, ondernemingen en
twijfelingen, hunne gezindheid tracht op te sporen, zieh van
hunne gunst zoekt te verzekeren en verlichting van zijn oordeel
van hen hoopt. Yanhier de aanwending van allerlei middelen
om hunnen wil te verstaan en eene godspraak te vernemen.
Niet minder dan de Dajak en Battak hecht ook de Javaan
aan zijne droomen. Hij is overtuigd, dat- hem niet licht iets
merkwaardigs gebeüren zal, waaraan niet een voorbeduidende
droom is voorafgegaan. Er zijn goede en kwade droomen; droomen
zoo duidelijk, dat ook de onkundige daarin een bepaalde
aanwijzing vinden k an , en andere zoo raadselachtig, dat men om ze
te ontcijferen de hulp van een uitlegger of uitlegster behoeft.
Men vindt die bij de, meestal vrouwelijke, doekoens, die zelden
in een dessa ontbreken. Zij kennen de krachten der kruiden
en weten eenige onverstaanbare rapals (tooverformulen) onder
het branden van een reukoffer uit te spreken. Daar zij geacht
worden met de geesten in nadere betrekking te staan, worden
zij geraadpleegd in allerlei moeilijkheden, b. v. om gestolen
goederen op het spoor te komen, maar vooral ook om den verborgen
zin van droomen te ontsluieren. Doorgaans zijn er bepaalde
dagen, waarop zij voor weinige centen kunnen geraadpleegd
worden.
Een ander zeer gewoon middel om zieh met den wil en de gezindheid
der goden bekend te maken, wordt in de vlucht en het
gefluit der vogelen gevonden. Ieder weet van hoeveel gewicht
de teekenen aan de vogels ontleend voor de auguria der oude
Komeinen waren; maar dat ook de Javaan, zoowel als de Dajak
en Battak, zieh daardoor vaak in zijn doen en laten beheer-
schen laat, is minder algemeen bekend. Onder de vogels uit
wier geluid teekenen worden afgeleid, behoort de geliefde
perkoetoet of tortelduif; maar er zijn bovendien een aantal andere,
die ik echter niet zal opnoemen, omdat mij alleen hunne
Javaansche namen, en dan nog niet met genoegzame zekerheid,
bekend zijn1). Deze vogel waarschuwt voor gevaar van brand,
gene verkondigt de nabijheid van tijgers of slangen, een andere
geeft te kennen dat men door dieven, een vierde dat men door
ziekte en dood bedreigd wordt, een vijfde dat een vriend of
bloedverwant u om geld zal komen vragen. Er zijn er echter
ook wier gefluit of gekir de voorbode van een goede tijding is
of een gelukkigen dag belooft.
Onder de talrijke bijzonderheden die hier nog zouden kunnen
worden aangeroerd, verdient voorts de omineuse betee-
kenis vermeld te worden die aan zekere trillende bewegin-
gen der zenuwen in lippen, wenkbrauwen of andere deelen
van het gelaat, en andere verschijnselen van dien aard
wordt toegekend. Maar geen bijgeloof is algemeener dan dat
betreffende gelukkige en ongelukkige dagen. De Javaan heeft
een bijzonder middel om zieh van de dagen te Vergewissen, die
een goeden uitslag aan eenige onderneming beloven. Hij bezit
dit in zijn pawoekon of woeköe-berekening. De week van zeven
dagen is op Java sedert overoude tijden bekend, en draagt er
den naam van woekoe. Men gebruikt echter dit woord thans
alleen nog in betrekking tot een cyclusvan 30 weken, die ieder
hären eigen naam dragen en onder den invloed van een bijzon-
dere oud-Polynesische godheid of geest staan. Yan de eigen-
schappen dezer geesten hangt het af, of de dagen waarover zij
heerschen, voor eenige onderneming günstig of ongunstig zijn.
Intusschen komt bij een pawoekon nog menige combinatie met
andere tijdkringen, b. v. de passar- of marktweek van vijf dagen,
in aanmerking. Doch ik zou vreezen den lezer te vervelen door
') Zie hierover T. ». N. I . 1870, I, 275; Meded. X. 68.