negen ure ter rust te gaan en een nieuw tijdperk vän stilte of
kentering te doen intreden.
De vochtigheid der lucht, dat is haar gehalte aan water-
damp, is op Java zeer groot. Stelt men, dat het getal honderd
den toestand uitdrukt waarin de lucht, onder gemiddelde drukking
en temperatuur, geheel van waterdamp verzadigd i s , dan be-
draagt de gemiddelde vochtigheid der lucht te Batavia, volgens
de drie jaren lang voortgezette waarnemingen van den heer Maier
met den psychrometer, niet minder dan 84.256 percent. Die be-
trekkelijke vochtigheid des dampkrings is het grootst in Januari
en F ebruari, het geringst in de maand Augustus, en het gemiddeld
verschil tusschen die maanden bedraagt bijna 9 percent. Maar
tusschen het eene jaar en het andere is het verschil in de gemiddelde
vochtigheid niet onbelangrijk; zij steeg in 1846 tot 85.67
percent, om in 1848 tot 82.83 percent te dalen. Het hoogste
maandelijksche gemiddelde werd van 1846 tot 1848 waargeno-
men in Febr. 1847, ten bedrage van ruim 90 percent, het laagste
in Augustus 1846, ten bedrage van 77.5 percent. In Oost-Java
schijnt de gemiddelde vochtigheid der lucht wat minder te zijn
dan in West-Java; maar men zou een grooter verschil verwachten
dan uit de bekende waarnemingen blijkt. Die van den heer
Kreyenberg te Simpang bij Soerabaja loopen van Mei 1851 tot
het einde van 1852. De hoogste graad van gemiddelde vochtigheid
werd door hem waargenomen in Februari 1852 enbedroeg
89.37 percent, de laagste kwam voor in September 1851 en bedroeg
slechts 72.87 percent. De gemiddelde vochtigheid over delaatste
acht maanden van 1851 was niet ten volle 81 percent, maar de
bij uitstek vochtige maanden Januari en Februari waren hier van
de waarneming buitengesloten. In 1852 was de gemiddelde vochtigheid
82.64 percent. Uit een nadere beschouwing der cijfers voor de
afzonderlijke maanden blijkt, dat het verschil in het jaarlijksch gemiddelde
vooral aan de grootere droogte van Oost-Java in den oostmoeson,
en dus aan de drogere winden, moet worden toegeschreven.
Trouwens de andere factor der vochtigheid van de lucht, de ver-
damping, zal in het aan de kust gelegen Soerabaja niet minder
vermögend zijn dan te Batavia.
De regens die op Java vallen, beantwoorden, vooral in de
•westelijke deelen des eilands, noch wat het aantal vlagen, noch
wat de hoeveelheid waters, noch wat de verdeeling der regens
over het jaar betreft, aan de voorstelling die de meesten in het
moederland zieh daarvan vormen. Yelen zullen vreemd opzien
wanneer zij vernemen, dat overal op Java meer water uit den
dampkring daalt en in een groot deel des eilands de regenda-
gen menigvuldiger en de perioden van bestendige droogte korter
en zeldzamer zijn, dan in ons eigen in dit opzicht zoo ougunstig
aangeschreven „gewest van meren, vaarten, slooten, waar lucht
noch aarde droog is.“ Weinige plaatsen zijn er op den aardbol,
waar het meer regent dan te Buitenzorg. Volgens de waamemin-
gen van den heer Zollinger kwamen er in 1845 237 regendagen
en 327 regenbuien voor; in 1846 waren deze getallen 198 en
254, in 1847 184 en 265. Het gemiddelde van dit tijdvak is
dus 206 regendagen en 282 regenbuien in het jaar. Te Batavia
is het aantal regendagen reeds aanmerkelijk minder dan te Buitenzorg.
Volgens aanteekeningen van den heer J. Tromp, voort-
gezet over de 22 jaren verloopen van 1829—1850, zijn
in dat tijdvak te Batavia in het geheel 3130 regendagen voor-
gekomen, d. i. gemiddeld 142 in het jaar. Het grootste aantal
regendagen in een jaar was in. dat tijkvak 183, het kleinste 111.
De heer Zollinger is echter van oordeel, dat het onderscheid
tusschen Batavia en Buitenzorg niet zoo groot kan zijn, en dat
in deze opgaven het aantal regendagen voor Batavia te laag is
gesteld. Men is daar gewoon op de dagen dat het niet of weinig
regent, water karren over de straten te laten rijden, om het
stuiven te voorkomen, en volgens den heer Zollinger zou de
waarnemer alleen die dagen als regendagen hebben doen optee-
kenen, waarop het begieten der wegen niet noodig was. Stellig
zeker is in Oost-Java het aantal regendagen veel kleiner dan
in West-Java; dit volgt metnoodwendigheiduithetgeenhierboven
over de moesons is gezegd. Te Buitenzorg kwamen in 1851 en
1852 238 en 212 regendagen voor, te Soerabaja slechts 126
e n l3 4 ; van October 1849 tot en met Maart 1851, dus in anderhalf
ja a r, had Buitenzorg 330 regendagen en 234 onweders,
2 *