de pisangboomen veel eigenaardigs. Op den eersten aanblik heb-
ben zij lets van palmen, doch de stam is geheel kruidachtig en
bestaat slechts uit de vast om elkander gerolde bladscheeden, die
uit den kruipenden wortelstok spruiten, maar eerst op eene hoogte
van tien of twaalf voet in een bladsteel overgaan. Een groene en
weeke stam, aan zijn lager deel met de verdorde en gescheurde over-
blijfselen der oude bladeren behängen; aan den top des stams steeds
een kroon van eenige weinige bladeren, die zes ä zeven
voet lang, een paar voet breed en gaaf of tusschen dezijnerven
onregelmatig ingescheurd zijn; en tusschen die bladeren afhangende
bloemknoppen, zoo groot als een struisei en uit een ge-
sloten massa van bruine schubben bestaande, — ziedaar in groote
trekken het beeid van dezen boom. Naarmate de schubben zieh
openen en ombuigen, komen telkens trossen gele bloemen te voor-
schijn, die zieh zetten tot kantige, driehokkige, langwerpige vruch-
ten, naar de verscheidenheid der soorten even verschillend in
gedaante, grootte en kleur als onze peren of pruimen, en bij de
gekweekte pisangs altijd zonder zaad. De producten van de pi-
sangs zijn: eene plantaardige was, die van de onderzijde der bladeren
wordt afgeschrapt *); eene sterke vezelstof, die door de
stammen en bladstelen wordt geleverd, en wel voornamelijk aan
de wilde soort der Philippijnsche eilanden (Musa Mindanensis)
waarde geeft, maar ook in de andere soorten niet ontbreekt; ein-
delijk de voedzame en smakelijke vruchten, wier wit, melig vleesch
zoowel rauw als op verschillende wijzen bereid door de Javanen
en ook door de Europeesehe bewoners van Java, met graagte ge-
geten wordt, en zelfs in sommige tropische landen het hoofdvoed-
sel der bevolking uitmaakt.
^ Yluchtiger ^ zal ik eenige andere cultuurgewassen vermelden
die m verschillende behoeften der huishouding voorzien. Olien worden
geperst uit de harde pitten van den kemiri-boom (Aleurites
triloba), uit de niet minder harde, als hazelnoten gegeten, vruch-
ten Yan den henari-boom (Canarium commune), die veel längs
J d t W«!nrblZm 146- ,D het, l « fonder van eeDe in | wild groeiende soort werd gezegd
geldt, naar men mij verzekert, in meerdere of mindere mate vnn =11» ■ .
ik er in geen botanisch werk ooit melding van heb gevonden ^
de wegen geplant wordt, en uit de als amandelen smakende vruchten
van den grootbladerigen en breedgekruinden katapang-boom
(Terminalia catappa), die in de tuinen voorkomt in eenige ver-
scheidenheden, door de namen g r o o t e ; r o o d e en w i t t e kata-
pang gekenmerkt. Uit de zaden van den tangkalak (Lepidodenia
Wightiana) verkrijgt men een vet, dat spoedig zoo hard wordt
als was en tot vervaardiging van kaarsen wordt aangewend. Yan
de vruchten van den larak- of rarak-boom (Sapindus rarak) bedient
men zieh als van zeep om te wasschen. De klimplanten
van het geslacht Gnetum (Gnetum gnemon, funiculare, edule),
bij de Javanen tangkil, bij de Soendanezen kasoengka genaamd,
worden aangekweekt om den vezeligen bast, waaruit touw voor
het breien van netten kan geslagen worden, om de eetbare knof-
lookachtige vruchten en de als groente dienende jonge bladeren.
Yan meer belang is echter de vezel van eene heesterachtige ur-
ticee, de Boehmeria sanguinea, die het zoogenaamde rami-vlas
levert. De draad is duurzaam en goed tegen vochtigheid bestand,
krijgt bij het bleeken een zeer witte kleur en heeft werkelijk
met vlas veel overeenkomst. De Javanen maken er touw en ge-
weven stoffen van en gebruiken de rami bij voorkeur voor het
breien hunner vischnetten. De rami-plant heeft, wegens de geschikt-
heid van den vezel-voor de industrie, in den laatsten tijd ook de
aandacht van eenige Europeesche planters getrokken 1). De lange
doosvruchten die aan de horizontaal uitgestrekte en kransvormig
boven elkander groeiende takken van den randoe-boom (Eriodendron
anfractuosum) hangen, leveren de kapoek, eene wollige
zelfstandigheid, ongeschikt om te spinnen, maar veelvuldig ge-
bruikt tot het vullen van kussens en matrassen. Eene dergelijke
en tot hetzelfde einde gebruikte stof levert de reusachtige randoe-
alas (Salmalia Malabarica), die daarom almede op Java; gekweekt
voorkomt. Een geheel ander produci is de laboe of flesch-kalabas
l) De meest bekende Boehmeria is nivea, die gewoonlijk het materiaal levert waaruit
de Europeesche industrie het zoogenaamde graslinnen vervaardigt. Doch de soort die
de Javanen het meest aankweeken en voor de beste hoüden, is stellig sanguinea. Zie
Junghuhn, Java. I. 240. Zonderling dat Miquel, in zijne Flora van N. I., na deze
uitdrukkelijke verklaring van Junghuhn, de sanguinea (waarover ook vgl. N. T. v. N. 1.
XXVII. 181) niet eens vermeldt, en de nivea als de echte rami-plant beschouwt.