wier vruchten of rauw, öf halfrijp gekookt, als toespijs bij de
rijst gegeten, soms ook met olie gebraden worden; detimoenof
ketimoen, onder welken naam de komkommers, ook krabi ge-
noemd (Cucumis sativus), en demeloenfeu (Cucumis melo), beide
in tal van verscbeidenheden, worden begrepen; de semongka
(Mal. samangka) of watermeloen (Citrullus edulis), om haar
buitengewoon sappig vleesch geacht; de bawang of uien (Allium
cepa) en de brambang of knoflook (Allium sativum), beide van
uitheemschen oorsprong, maar op vrij groote schaal op een
hoogte van minstens 4000 voet in het gebergte gekweekt, zoowel
voor eigen verbruik als ten verkoop aan de Europeanen. In
dezelfde streken worden ook kool, salade en andere Europeescbe
groenten verbouwd, doch waarschijnlijk niet dikwijls door de Ja-
vanen zelven genuttigd. Daarentegen eten dezen als groente de
bladeren of andere deelen van onderscheidene boomachtige ge-
wassen, waarvan ons reeds meermalen voorbeelden zijn voorge-
komen. Daaronder behooren ook nog de groote witte bloemen,
zoowel als de bladeren en peulen, van den toeri-boom (Agati
grandiflora); en vooral dejorige spruiten van vele soorten van het
bamboe-riet. Dit laatste even fraaie als nuttige gewas heet in het
laag Jav. pring, in het hoog Jav. deling, in het Soend. awi,
in het Mal. boeloeh; de naam waaronder het bij de Europeanen
bekend is, stamt uit Malabar. Reeds dikwijls heb ik er van ge-
wag gemaakt, en zijn veelvuldig gebruik voor bouwmateriaal,
huisraad en omtuining der kampongs zullen wij in het volgende
hoofdstuk nader leeren kennen.
Onder de vruchten die thans algemeen door de Javanen gekweekt
worden, zijn onderscheidene soorten uit Amerika afkom-
stig en door de Europeanen naar het Oosten overgebracht. Dit
geldt in de eerste plaats van de in vele verscheidenheden voor-
komende ananassen (Ananassa sativa), wier naam zelf Ameri-
kaansch is en in het Jav. en Mal. nanas den oorspronkelijken
vorm heeft bewaard.' De Javaan gebruikt de ananassen tot om-
heining van kleine tuinen of afschutting van gedeelten van
grootere, en kweekt ze zelfs hier en daar in het veld. Andere
vruchten van Amerikaanschen oorsprong zijn de djamboe monjet
(Anacardium occidentale), waarvan m en, behalve de noten, ook de
peervormige, vleezige en saprijke vruchtenstelCn eet, en eene
gom of hars wint, die, in water opgelost, eene uitmuntende Ijjm
levert ; de djamboe welanda of advokaatvrucht (Persea gratissima),
die een boterachtigen smaak heeft en met specerijen gekruid
wordt; de djamboe bidji of goeaveboom (Psidium guajava) , die,
gekweekt en verwilderd, in vele verscheidenheden, deels met
peer-, deels met appelvormige vruchten voorkomt, en de algemeen
bekende goeave-gelei oplevert; de pepaja- of meloenboom
(Carica papaja), door de Javanen katès genoemd, waarvan de
groote, op langwerpige meloenen gelijkende vruchten zelden rauw,
maar meestal, rijp of onrijp, op verschillende wijzen bereid worden
gegeten;, de boeah saoe of 'Westindische mispel; en eindelijk
de Anona’s, onderscheiden in de sirikaja (Anona squamosa), de
boeah nona (Anona reticulata) en de nangka welanda of zuurzak
(Anona muricata), allen om strijd om haar aromatisch, maisch
of verfrisschend vleesch gezöcht J).
De meest belangrijke inheemsche of uit meer nabijgelegen
landen ingevoerde vruchtboomen van Java zal ik , om het overzicht
gemakkelijk te maken, rangschikken naar de botanische gesuchten
waartoe zij behooren.
C y n ome t r a . De namnam (C. cauliflora) , waarvan de zonder-
linge halvemaanvormige vrucht uit knobbels op den stam voort-
komt en rauw of als toespijs gekookt wordt gegeten.
Di a l ium. Dekrandji (D. In dum) of tamarindepruim,( die een
aangenaam zuur heeft, overeenkomende met dat der tamarinde,
maar zachter, en wast aan een hoogen boom, die een hard
timmerhout oplevert.
T am a r i n d u s . De wit asem of zuurboom (Tamarindus Indica)
geeft met zijn dicht en fijn gebladerte een heerlijke schaduw en
*) De namen der Anona’s zouden tot een lange dissertatie aanleiding kunnen geven;
ik bepaal mij tot de opmerking, dat de Engelschen in Westindie de Anona muricata
sour sop noemen, terwijl Valentijn soo r s ak en Rumphius s o o r z a k schrijft. Hieruit
mag men opmaken, dat in den naam z u u r z a k iets anders schuilt dan men op-
pervlakkig vermoeden zou. Valentijn, Rumphius en waarschijnlijk anderen voor hen beb-
ben dien naam soorsak op de echte Oostindische nangka (Artocarpus integrifolia)
overgedragen en daardoor een lästige verwarring gesticht.