aan het Gouvernement eene rente van den door hen beboüwden
grond zouden betalen, geevenredigd aan de uitkomsten van
hunnen oogst. E r werd dus een staat van de bevolking van
iedere dessa opgemaakt, met aanteekening der namen van de
mannelijke ingezetenen en vele andere bijzonderheden. Uit de
bijeentrekking van deze dorpsstaten werd de bevolking vanieder
district, uit die der districtsstaten die van elke residentie afge-
leid, terwijl eindelijk de uitkomsten, voor de residentien verkre-
gen, tot een algemeenen staat der bevolking van het gebeele
eiland werden vereenigd. Een werk van zoo grooten omvang
kon echter gedurende den korten tijd van het Britscbe tusscben-'
bestuur niet tot genoegzame rijpheid en volkomenheid gebracht
worden; waarbij komt, dat men zieh voor de Yorstenlandeii,
waar bet landrente-stelsel natuurlijk niet werd toegepast, bp
voortduring met gebrekkige inlandsehe opgaven bebelpen moest.
Echter aarzelt Raffles niet te verklären, dat, althans wat de
Europeesche provincien betreft, de bevolkingsstatistiek aan alle
billijke eischen beantwoordde,. en, in weerwil der onnauwkeurig-
beden waaraan zulke opgaven steeds onderhevig zijn, met eenig
vertrouwen door hem aan het publiek werd aangeboden.
Volgens de resultaten dezer eerste telling, die wij ophetjaar
1815 .mögen stellen, was de bevolking van Java aanmerkelijk
grooter, dan zij vier k vijf jaren vroeger door Daendels berekend
was. Yolgens Raffles bedroeg de gezamenlijke bevolking 4,615,270
zielen, waarvan 4,499,250 op de inlandscbe bevolking kwamen.
De Yorstenlanden werden hierbij op 1,657,934 zielen geschat;
een betrekkelijk hoog cijfer, wanneer men in aanmerking neemt
dat het gebied der vorsten door Raffles aanmerkelijk was inge-
k o rt, en Kadoe benevens de regentschappen P atjitan, Mädjäkertä,
Bädjänegärä, Grobogan en Blora aan bet Europeescb gebied
was toegevoegd. Bantam, door Daendels op slechts 80,000
zielen geschat, komt op den staat van Raffles met 231,604 zielen
voor. Het tegenwoordig gebied der residentien Batavia, Tje-
ribon en Preanger, dat volgens Daendels 550,000 zielen bevatte,
heeft er volgens Raffles 861,956. De nieuwelings aan den So.e-
soehoenan en Sultan ontnomen gewesten, hoofdzakelijk begrepen
in de namen Kadoe, Grobogan en Djipang, worden op 263,832
zielen gesebat. De oversebietende 1,634,344 komen vrij wel
overeen met de 1,600,000 door Daendels aan het Gouvernement
der Hoördoostkust toegekend, maar blijven ruim 240,000 zielen
beneden de 12 jaren vroegere telling van Engelhard.
Op de doorRaffles voor de statistiek van Javagelegde grond-
slagen werd door den Gouverneur-Generaal v. d. Capellen voort-
gebouwd. Te recht oordeelende dat de voorhanden gegevens nog
zeer veel te wenschen overlieten, en dat eene goede en nauw-
keurige statistiek tot rechte beoordeeling van velerlei vraagstuk-
ken waaromtrent ■ groot verscbil van gevoelen bestond, voor de
Regeering onmisbaar was, gelastte hi j , bij besluit van 27 Juni
1820, dat eene algemeene statistiek eerst van Java, later ook
van de Buitenbezittingen, zou worden samengesteld. Aan alle
residenten van Java werd gelast om, ieder in zijn ressort, nauw-
keurige opgaven te vorderen, en tevens werden hun modellen
voor het verlangde onderzoek ter hand gesteld, om daardoor de
gelijkvormigheid der gegevens en de gemakkelijkheid der bijeentrekking
tot een gebeel te bevorderen. Het antwoord op de
vragen, in die modellen vervat, werd aanvankelijk tegen 30
April 1821 gevraagd; doch later bleek de noodzakelijkheid om
den termijn met drie maanden te verlengen. Werkelijk is de
Regeering längs dezen weg in het bezit eener, niet verwerpelijke
statistiek van Java gekomen, maar zij bebield de verkregen
kennis voor zieh zelve. Yoor zoover mij bekend is , zijn eerst
in 1840 *) eenige cijfers van de ten gevolge dezer maatregelen
verkregen uitkomsten medegedeeld. Dat ze gebrekkig zijn, blijkt
o.a. reeds daaruit, dat men bij de meeste residentien de cijfers
van 1830 onveranderd voor 1831 berbaald vindt. Yoor de
Gouvernementslanden bedraagt het cijfer in 1831 6,018,763,
waarbij een millioen voor de Yorstenlanden moet gevoegd worden.
De . Commissaris-Generaal du Bus, die, blijkens vele zijner
handelingen, een vriend was van kennis en wetenschap, besloot
in 1827 een stap verder te gaan en eene statistieke beschrijving
») T. v. N. 1. I I . l . 162.