delijk, hun eenvoudig keukengereedschap is van koper of van
grof aardewerk. Rijst wordt soms met een weinig water, meestal
in stoom gekookt, eh in geval van nood weet zieh de Javaan
met zijn hakmes overal het noodige keukengereedschap te verschaffen.
Graat hij van huis naar eene plaats waar hij niet kan rekenen
het noodige voor zijn middagmaal gereed te vinden, dan steekt
hij wat rijst en zout in zijn tasch, en kapt zieh, als het mid-
daguur daar is, een koker van bamhoe, waarin hij den meege-
brachten voorraad doet, terwijl hij er uit een beek eenig water
hij sehept. Daarop sprokkelt hij wat dor hout, dat hij weet te
doen ontvlammen door de vonken die wrijving aan een ingekerfd
stuk bamboe ontlokt, over welks bolle zijde een ander scherp
stuk met trapsgewijze toenemende snelheid wordt bewogen. Is het
vuur ontstoken, dan plaatst de Javaan er zijn koker met rijst in,
en als die koker knapt, is zijn rijst gaar en zjjn maaltjjd gereed.
Ik zal, om niet in herhaling te vallen of door te groote uit-
voerigheid te vermoeien, over de bereiding van andere spijzen
niet uitweiden, maar alleen nog opmerken dat het eene eigenaar-
dige liefhebberij der inlanders is om aan hun gebak, hunne rijst
en zelfs hunne gekookte eieren verschillende kleuren te geven.
Eieren worden, om ze heter te kunnen bewaren, doorgaans ge-
zouten. Tot dat einde wordt aseh of het poeder van gestampte
haksteenen met een gelijke hoeveelheid zout door middel van
bijgevoegd water tot eene soort van klei gevormd, waarmede
men de eieren omgeeft. Daarna wikkelt men ze ieder afzonderlijk
in een groot blad , en legt ze op elkander in een kuip of aarden
vat. Na tien dagen zjjn zjj gereed om gehruikt te worden, doch
gewoonljjk bewaart men ze veel langer in dien toestand; want
als zij naar eisch van het zout doortrokken zijn, kunnen zij vele
maanden goed blijven.
Over de gewone werkzaamheden der Javanen van beide sek-
sen, hetzij te huis of op het veld, behoef ik hier niet verder uit
te weiden, en ook hunne uitspanningen hebben wij meestal
reeds in den loop onzer beschouwingen leeren kennen. Zij hebben
echter nog een aantal speien of tijdkortingen, waarover ik
tot dusverre geene gelegenheid had te spreken , en die ik toch,
zal mijn tafereel van het Javaansche leven niet al te onvolledig
blijven, niet geheel met stilzwijgen mag voorbijgaan.
In de eerste plaats komen hier zoodanige speien in aanmer-
king, waarbij de overwinning van opmerkzaamheid en scherpzinnig-
heid afhangt. De Javanen kennen daarvan een aantal soorten, die
voornamelijk bij de aanzienlijken in zwang zijn. Het oudste en meest
geachte is het schaakspel (tjatoer), d a t, gelijk men weet, in het gan-
sche Oosten verbreid is , maar op Java thans minder algemeen schijnt
dan in vroeger eeuwen. De stukken beantwoorden geheel aan
die van ons schaakspel, maar de namen verschillen. De koning
heet ratoe (vorst), de koningin patih (vizier), de raadsheeren
noemt men mantri (staatsdienaar), de paarden djaran (paard),
de kasteelen praoe (schip), de pionnen bidak of pidak (een
woord van vreemden oorsprong, dat voetknecht beteekent). De
plaatsing der stukken is als bij ons, behalve dat de koningen
tegenover de patih’s der tegenpartij staan. In den loop der
stukken komen grootere afwijkingen voor.
Het damspel schijnen de Javanen van de Nederlanders ge-
leerd te hebben en het heeft den naam d am bij hen behouden.
Het bord wordt, even als het schaakbord, papan tjatoer genoemd.
Andere speien van dien aard zijn: het tjoeki, dat op een bord
met 120 punten, door de snijding van elkaär kruisende lijnen
gevormd, met 60 witte en 60 zwarte stukken gespeeld wordt;
het dakon, vooral door vrouwen gespeeld, met 81 balletjes
of pitten van den sawoboom (Mimusops kauki), op een ovaal
bord met groote uithollingen aan de beide einden en twee rijen
kleinere in het midden; het matjanan of tijgerspel, met twee
stukken die tijgers en 23 die koeien voorstellen; het malingan
of rooverspel, waarbij iedere speler met achttien stukken zijne
tegenpartij tracht vast te zetten, enz.
Yeel meer geliefd en onder alle standen in zwang zijn de
hazardspelen, die, in weerwil dat hun godsdienst ze verbiedt,
door de Javanen hartstochtelijk bemind worden, en misschien meer
huisgezinnen onder hen in eilende dompelen dan zelfs het opium-
rooken. Zeer gewoon zijn onder kinderen en geringe Javanen het
kSplek, eene verseheidenheid van ons „kruis of munt“ ; het gimer
40