(Lagenaria idolatrica), wier peervormige vruchten, die in hardheid
het hout evenaren, uitmuntende dienst bewijzen als waterkruiken.
Over de boomen en planten die om hunne kleurstof worden aan-
geplant, heb ik reeds bij de katoenteelt gesproken, maar ik moet
er hier nog de patjar-koekoe ’) (Lawsonia alba) bijvoegen, meest be-
kend bij den Arabischen naam h e n n a , een kleine heester welks bladeren
door de Javaansche vrouwen, zoowel als door de Arabische en
Perzische, gebezigd worden om de nagels oranje te verwen. Dit
gebruik klimt op tot de hoogste oudheid en is in het gansche
Oosten algemeen. Onder de boomen die worden aangeplant om-
dat zij toespijs of kruidenj bij den rijstschotel leveren, verdienen
Parkia Africana en Pithecolobium geminum vermelding. Eerstge-
noemde, die om zijn fijngevind loof tot de fraaiste boomen mag
gerekend worden, levert de pete , eene peulvrucht wier zaad een
zeer sterken knoflookachtigen reuk heeft (vandaar bij de Euro-
peanen s t i n k b o o n t j e s ) , en bij den Javaan zoo geliefd is , dat
de boom zeker zelden in de dorpsboschjes gemist wordt. De
tweede heeft een even fijn loof en even stinkende peulvruchten,
door de Javanen djengkol genoemd. Echter wordt deze naam ook
gegeven aan de geheel gelijksoortige zaden van Albizzia lucida,
een boom die met grooter en blinkender bladen pnjkt. Voorts
kweekt de Javaan als kruidenj de katoembar, de aromatische
vrucht van de koriander (Coriandrum sativum). Zelden ook mist men
op de erven der Javanen den kelor-boom (Moringa pterygosperma en
polygons). De bladeren en onrijpe peulen worden door geringe lieden
als groente gegeten, en de wortelschors, die in reuk en smaak
met onzen mierikswortel overeenkomt, wordt als een specerij bij
vleesch en visch gevoegd. Evenwel bezit de boom op zieh zelf
voor den Javaan niet veel waarde; want de bereiding van
de behen-olie, die elders uit zijne vruchten getrokken wordt,
schijnt niet bij hem in gebruik te zijn. Maar de gemak-
keljjk door stekken voortgeplante en zieh snel ontwikke-
lende boom komt den Javaan de meest geschikte voor, om door
zijnen stam tot steun te strekken voor de twee klimmende pipe-
*) Koekoe beteekent n a g e l .
raceeen, Chavica betle en Chavica siriboa, die hem de be-
kende onmisbare sirih (Jav. in Ng. soeroeh, in Kr. sedah)
leveren, die in Europa beter bij den uit het Tamiel stammenden
naam b e t e l bekend is. Het blad is zeer sterk aromatisch, bij
de siriboa of roode sirih (sirih berem der Soendaneezen) nog
scherper, dan bij de betle of witte sirih (sirah bodas). Op het gebruik
van het sirih-kauwen, algemeen bij alle Javanen van de
hoogste tot de laagste klasse, heb ik reeds dikwijls gewezen,
en alle bestanddeelen die aan het betelblad worden toegevoegd,
de fijne schelpkalk, de gambierkoekjes en de betelnoot, hebben
wij reeds leeren kennen *); maar ik moet er hier nog een woord
bijvoegen over het onbehagelijk geheel. Het sap van het sirih-
blad, waarin een stuk van de betelnoot met een weinig kalken
gambier .gewikkeld wordt, geeft aan het speeksel een vuile
bruinroode k leur, die zieh mededeelt aan tanden, tandvleesch en
lippen, en , ten gevolge van het aanhoudende spuwen, de laatst-
genoemde teekent met een zwartachtigen rand. Den dus versierden
mond zijner geliefde vergelijkt de dichter bij de klove van een
door rijpheid gebarsten granaatappel. Zie daar wat de gewoonte
vermag! Om den adern welriekend te maken, kauwen de inlan-
ders ook dikwijls met - de betel de aromatische zaden van de
kardemom (Amomum cardamomum), waarom ook deze plant, in
’t Javaansch kapoelägä, in ’t Soendaasch kapol geheeten, dikwijls
wordt aangekweekt 2).
Eene körte vermelding der voornaamste groenten.en vruchten
die nog niet in het voorafgaande genoemd zijn, möge dit reeds
te lang en toch nog zeer onvolledig overzicht der cultuurgewas-
sen van Java besluiten.
Onder de groenten, met een algemeenen naam sajoer of dja-
ngan genoemd, rangschikt men de bajem of senggang (Amaran-
tus oleraeeus), die met onze spinazie kan vergeleken worden;
de terong, onder welken naam verschillende soorten van Solanum
of nachtschade (Solanum melongena enz.) worden samengevat,
') Boven bl. 125, 550, 563.
2) Met hetzelfde doel plant men ook soms de Malabaarsche kardemom (Elettaria
cardamomum).