de figuren zijn uitgesneden die de eene of andere kleur moeten
aannemen. Yoor deze nieuwe bewerkingen bedient men zieh
doorgaans van Europeesche calicots. Het schijnt dat deze indus-
trie allengs een omvang heeft erlangd die op den afzet der in
Europa gedrukte katoenen een merkbaren invloed begint te
oefenen. Zelden wordt zij als een vaste nering uitgeoefend. Naarmate
de vraag minder of meer is, werkt een katoendrukker alleen of
met een of meer knechts, en wanneer er, kort vöör den padi-
oogst, weinig geld onder de bevolking is, moet het werk dik-
wijls geheel gestaakt worden. Behalve de knechts die bij bazen
in dienst zijn, werken demeesten die zieh aan dit bedrijf wijden ,
voor anderen tegen vast loon, hetwelk voor fijn w.erk van 30
tot 50 cents, voor grof werk omstreeks 12 centen per kleedje
bedraagt. Doorgaans is ook de qualiteit van het doek met de
fijnere of grovere patronen in overeenstemming. De fijnere
kleedjes worden geheel afgewerkt voor omstreeks f 3, de grovere
voor f 1.75 verkocht.
De inlander houdt, althans voor zij ne kleederdracht, niet van
schelle of levendige kleuren; hij geeft doorgaans aan stemmige
en sombere de voorkeur. Onder zijne verwstoffen neemt de indigo,
die uit de bladeren der verschillende soorten en verscheidenheden
van het geslacht Indigofera verkregen wordt, de eerste plaats
in. Sedert de indigocultuur als tak van het cultuurstelsel is in-
getrokken, is de teelt van dit product voor de Europeesche markt
schier uitsluitend tot de door Europeanen gehuurde landen in
Soerakarta en Jogjakarta beperkt. In Bagelen wordt zij nog,
krachtens overeenkomsten met de bevolking, door de faktorij
der Nederlandsche handelmaatschappij voortgezet, ofschoon laat-
stelijk de fabriek in Karang-anjar aan een particulieren onderne-
mer is overgedragen. Yoor eigen gebruik teelt de bevolking
eenige indigo als päläwidjä; in Tjeribon, Banjoemas, Bagelen,
Kadoe en Madioen geschiedt dit hier en daar op wat ruimere
schaal en wordt het product ter markt gebracht. De inlander
teelt, als hij indigo voor eigen gebruik plant, doorgaans slechts
zaad-indigo (taroem ') kajoe of taroem Djäwä), omdat de stek-
*) Taroem is Mal. en Soend.; de Jav. vorm is tom.
indigo (taroem kembang), wel is waar betere resultaten geeft,
maar veel meer zorg en toezicht vereischt. De hier vermelde
namen wijzen niet op een botanisch verschil, maar op een ver-
schil in behandeling. Yan de taroem kajoe worden zaden gewonnen,
omdat zij jaarlijks opnieuw wordt gezaaid; de taroem kembang
wordt door middel van stekken voortgeplant, en brengt, schoon
zij met bloemtrossen bedekt i s , volgens het beweren der inlanders
, in ’t geheel geene zaden voort. Ofschoon dit laatste, volgens
de waarnemingen van Junghuhn, niet geheel ju is tis , bljjkt het
toch dat, door hetafsnijden der stekken, wortel, stengel en bladeren
een grootere ontwikkeling krijgen, ten koste der toekomende
vruchten '). De taroem kajoe is meestal Indigofera tinctoria,
zeldzamer Indigofera anil; de taroem kembang is eene door cultuur
ontstane verbastering doorgaans van de eerstgenoemde, maar
misschien ook wel van de andere soort. Bij de bereiding van de
kleurstof, die nilä genoemd wordt, zijn de inlanders nietgewoon
daaraan een vasten vorm te geven, zooals geschiedt, wanneer
zij voor den uitvo'er naar Europa is bestemd. Zij leggen een-
voudig stengels en bladeren, na ze te hebben stuk gesneden,
eenigen tijd in het water te weken, waarna zij ze koken en
mengen met een weinig ongebluschte kalk en een afkooksel der
bladeren van de pakoesaba, een soort van varen, om de kleurstof
te binden. Nadat het overtollige water is afgegoten, is de
indigo voor gebruik geschikt; wanneer ze ter markt wordt gebracht
, kneedt men ze doorgaans tot ballen.
Het schijnt mij hier de meest geschikte plaats om vluchtig
eenige andere plantaardige verwstoffen te vermelden, die velden,
tuinen of bosschen aan de inlandsche nijverheid verschaffen.
Roode kleurstoffen worden verkregen van het hout van den sapan-
heester (Caesalpinia sappan), van de bloemen der saffloer of
basterd-saffraan (Carthamus tinctorius), van de zaden des orlean-
booms (Bixa Orellana), en vooral van de wortels van den patje-
boom (Morinda citrifolia). De sapanboom heet op Java setjang,
en wordt in de läge vlakten aan het noorderstrand hier en
1) Miquel, Flora van N. I. I. 1. 302.