wajang gedog, de derde bij de wajang karoetjil behoort bespeeld
te worden. De onder een aantal verschillende namen voorkomende
gamelans die bij andere gelegenbeden gebruikt worden, schijnen
wel in de zwaarte en in het getal der instrumenten, maar niet
in de toonschaal waarnaar zij geregeld zijn, te yerschillen. Hun
aantal is, wegens de plaatselijke verseheidenheden in de namen,
onmogelijk te bepalen. Als een voorbeeld vermeld ik de gamelan
sakaten, die alleen aan de hoven der vorsten van Soerakarta en
Jogjakarta wordt gevonden, en bij het moeloed-feest, en misschien
ook wel bij de andere garebégs, bespeeld wordt. Deze gamelan
verschilt van de gewone gamelan pélog alleen door het grootere
maaksel en het sterker geluid der instrumenten.
Yoordat ik mij eenige nadere opmerkingen over het karakter
der Javaansche muziek veroorloof, moeten wij thans trachtende
Javaansche instrumenten wat nader te leeren kennen. Zij kunnen
even als de onze in snaar-, blaas-, slag- en schudinstrumenten
verdeeld worden; maar het is karakteristiek dat, terwijl de beide
eerste klassen slechts door enkele, vrij gebrekkige instrumenten
vertegenwoordigd worden, die der derde, welke in onze orkesten
een ondergeschikte rol vervullen, bij de Javanen de hoofdzaak
zjjn en tot groote volkomenheid zijn gebracht.
Onder de snaarinstrumenten is er maar één dat, althans in de
meer gebruikelijke gamelans, niet mag ontbreken; en juist dat
eene stamt stellig niet uit den Javaanschen Hindoetijd, maar is
van Perzischen oorsprong, en waarschijnlijk eerst na de zege-
praal van den Islam naar Java overgebracht. Ik bedoel de Perzisch
Arabische viool, die op Java ook bij hären Perzisch-Arabischen
naam r e b a b bekend is. Het lichaam van dit instrument heeft
den vorm van een halven, overlangs doorgesneden pompoen
en is doorgaans uit het zeer harde, geelkleurige nangkahout
vervaardigd; d e .open zijde is zeer stijf met een blaas bespannen,
en aan het benedeneinde is een pen, waarmede het instrument
of op een voetstuk of op den grond rust. De hals
is zes h zeven palmen lang, rolrond, aan het einde met snij-
werk versierd, en voorzien van schroeven voor het spannen
der snaren. Deze zijn van koperdraad, twee in getal, en
loopen over een soort van kam. De rebab wordt bij de gamelans
van verschillende toonsoorten gebruikt. De laagste snaar is ge-
stemd in den hoofdtoon der toonsoort en de tweede verschilt
daarmede een kwint. Men strijkt de rebab met een zeer bree-
den strijkstok en bespeelt haar als onze violoncel; maar de snaren
worden nooit tegen den hals gedrukt, doch enkel aangeraakt,
zoodat zij flageolet-achtige tonen voortbrengen. De rebab is in
iedere gamelan als het hoofdinstrument te beschouwen. Zij wordt
bespeeld door den' orkestmeester, en geeft de melodie aan die
gezongen moet worden, terwijl al de overige speeltuigen zieh
daarnaar richten.
Een ander snaarinstrument, dat somtijds, ofschoon zelden,bij
de gamelan bespeeld wordt, is de Ijalempoeng of seloekat. Het
is een raam in den vorm van feen trapezium, dat, op vier poot-
jes rüstende, in hellende houding vöör den speler staat. De
metalen snaren, tien of vijftien in getal, zijn over dit raam ge-
spannen en worden gestemd door sleutels die zieh aan de längste
zij de bevinden. Het instrument wordt met beide handen getok-
keld en heeft dus eenige overeenkomst met onze harp, maar
schijnt bijna geheel verouderd te zijn. Een derde snaar-instrument,
bij de Soendaneezen tarawangsa, bij de Maleiers ketjapi geheeten,
en als een luit of cither met drie of vier door de vingers getok-
kelde koperen snaren beschreven, schijnt bij de eigenlijke Javanen
niet in gebruik te zijn. Daarentegen wordt het vaak bespeeld
door de Soendasche barden.
Het voörnaamste blaasinstrument der Javanen is de soeling,
een soort van fluit, die bij alle volken van Insulinde bekend
is. Zij wordt niet als een dwarsfluit, maar als een klarinet
bespeeld, en bestaat uit een lid van fijne bamboe, van boven
met een schuins bijgesneden mondstuk, waarin een stukje hout
is bevestigd, tusschen ’t welk en de bamboe een kleine tusschen-
ruimte is gelaten. Dit mondstuk wordt door een ring omsloten,
en dicht daarbjj is aan de onderzijde in de bamboe een gaatje
gemaakt. De soeling wordt niet altijd, maar toch dikwijls bij de.
wajang bespeeld. Is zij een salendro-soeling dan heeft zij vier,
is zij een pelog-soeling dan heeft zjj zes gaatjes aan de bovenzijde,