Ik moet, eer ik verder ga, een enkel woord zeggen, ter voor-
koming van een mogelijk misverstand. De tegenstelling tusschen
moskeepriesters en lagere priesters, en de naam van dessapries-
. ters, hier, in navolging der meeste schrijvers, aan die der laatste
soort gegeven, moeten niet leiden tot de voorstelling, dat in de
grootere plaatsen, waar moskeeen zijn, die lagere priesters ont-
breken. De grootere plaatsen of negerien bestaan toch uit eene
verzameling yan omtuinde kampongs; en iedere kampong heeft
bare langgar of bidkapel en baar daarin dienstdoenden kaoem, zoo-
wel als iedere dessa. Hetzelfde kan men ook zeggen van vele doekoehs
of gehuchten, die een paal of verder verwijderd zijn van de moeder-
dessa, waartoe zij nogtans gerekend worden te bebooren.
En dit brengt mij van zelf tot de langgar , waarover ik ook
nog een woord moet in het midden brengen. Het woord langgar
schijnt van Perzischen oorsprong te zijn, ofscboon de oud- of
hoog-Javaanscbe vorm sanggar misschien tot twijfelend vragen
aanleiding kan geven. In iedere dessa, in iedere kampong eener
negerie, dient de langgar tevens tot bidkapel en tot scbool voor
godsdienstig onderricht. Aanzienlijke Javanen laten soms op hun
erf een eigen langgar bouwen en stellen daarbij een santri als
goeroe of leermeester voor hunne kinderen en die bunner bloed-
verwanten aan. In groote dessa’s is de langgar soms gebeel of gedeel-
telijk van hout, maar meestal is het een hut van bamboe, van
binnen niet booger dan zeven voet, met een laag afbellend dak
van atap, door ruwe stijlen geschraagd. De vloer is omtreeks
drie voet boven den grond, en men klimt daarnaar op met een
ruwen trap of ladder. Sommige langgars zijn van voren geheel
open, anderen hebben een ingang met een klein klepluik, dat
open wordt gezet om eenig licht door te laten. De bödoeg
voor de aankondiging der gebedsuren, de pajong (zonnescberm)
door den priester gebruikt als whij de dooden naar bet graf ver-
gezelt, de aardenlamp die des avonds aan-een bamboezen ketting
uit de nok van het dak afhangt en overdag op een voetstuk
van bamboe wordt ter zijde gezet, een plankje waarop een aantal
bednimelde Koran-fragmenten liggen, en de vouwlessenaartjes of
kussens waarop de schoolkinderen die voor zieh leggen, terwijl
zij naar ’s lands wijs op den grond zitten, maken bet eenig
ameublement dier armelijke gebouwtjes uit. Aan den ingang staan
padasans of waschvaten voor de reiniging van gelaat en banden;
want ook de langgar is een gewijde plaats.
In de langgar gaat de dessa- of kampongpriester voor in de
gebeden, wanneer eenige geloovigen op de gezette tijden daartoe
opkomen; hij geeft er ook aan de kinderen der dessa- of kam-
pongbewoners bet godsdienstig onderricht, dat zieh uitstrekt tot
de voornaamste leerstukken van den Islam en de vormen van de
openbare godsvereering, alsmede bet werktuigelijk lezen van den
Koran. Tweemaal daags boudt de priester school, telkens gedu-
rende twee uren; de eerste schooltijd begint met zonsopgang, de
tweede met zonsondergang. De leerlingen zijn meerendeeis jon-
gens van zeven tot negen jaar; wanneer bij uitzondering ook
meisjes de scbool bezoeken, plaatsen dezen zieh tegenover de kna-
pen in een afzonderlijke rij. In de grootere plaatsen wordt onder
den invloed der moskeepriesters van dit onderwijs vlijtiger gebruik
gemaakt, doch in afgelegen dessa’s komt er weinig van, daar
leermeesters en leerlingen vaak even traag en onverschillig zijn.
Is de priester tevens hadji, dan is het schoolbezoek drukker en
nemen soms ook jongelieden van 12 tot 15 jaren daaraan deel.
Aan weinigen valt bet voorreebt te beurt om tot tammat ngadji,
d. i. volleerd, te worden verklaard. Het schijnt een plechtigheid
te zijn die eenigermate met onze aanneming tot lidmaat te vergeh]
ken is, en waarbij dan ook de Mohammedaansche geloofs-
belijdenis: „er is geen God dan Allah en Mohammed is zijn ge-
zant“ wordt uitgesproken. Natuurlijk wordt ook hierbij feest gevierd
en krijgt de leermeester kleine gesebenken 1).
De dorpspriester is gemoeid met alle gewichtige gebeurtenissen
in het huiselijk leven van den Javaan, de besnijdenis, het tan-
denvijlen, de huwelijken zijner kinderen, de begrafenis zijner
afgestorvenen, zijne bevordering tot een ambt, zijne oogsten,
lk ken de plechtigheid slechts uit hetgeen de heer Matthes daarvan bij de Ma-
kassarenbericht, Mak. Wdbk. 304; Bijdr. t. d. I . T. 1. en Vk. N. V. 1.90. Maar
dat op Java iets dergelijks bestaat blijkt uit T. v. N. I. 1874. I. 8 6 .