vorsten en hunne dienaren, de rechtspraak, de administratie
en de belastingen gedeeltelijke overeenstemming met de ahhkam
soltanijat wordt aangetroffen. Zulke punten van overeenkomst be-
staan tusschen de instellingen van alle eenigermate geordende
staten. Maar op Java zijn de vorsten en hunne staatsdienaren
en vazallen, bet bestuur der gewesten, de adel, de rechtbanken
en de rijksinkomsten in de hoofdzaken gebleven wat zij waren,
voördat het eiland tot den nieuwen gödsdienst bekeerd werd, al
is het ook dat de Islam niet geheel zonder invloed op dat alles
is gebleven. Het onderscheid tusschen de Javaansche instellingen
en die van d e n Mohammedaanschen staat loopt welis.waar in
sommige opzichten weinig, maar daarentegen in andere des te meer
in het oog. De Mohammedaansche vorsten van Java gelijken veel
op sultans en worden gedeeltelijk zelfs zoo genoemd; hunne
rijksbestierders hebben bijna geheel de attributen van een groot-
vizier, schoon die titel voor hen niet gebruikelijk is ; de regenten
hebben reeds veel minder van de wali’s of gouvemeurs der gewesten
’), zooals Mawerdi die beschrijft; de Javaansche adel
heeft in zijn oorsprong niets uitstaande met de afstamming van
den profeet, die naar Mohammedaansche begrippen de eenige brief
van adeldom i s ; de staatsinkomsten bieden, of liever boden, met
die van het khalifaat eenige punten van overeenkomst aan, maar
verschilden daarvan in andere opzichten geheel, en de rechtspraak
is op Java zoo gansch verschillend van die der Arabische qadhi’s,
dat het scherpziendst oog moeilijk eenige gelijkenis kan bespeuren.
De meeste punten hier aangeroerd behooren of tot degeschie-
denis , en zullen dus in het derde boek behandeld worden, öf zijn
alleennog van gewicht voor de Yorstenlanden, en zullen dus in
het tweede deel van dit werk ter sprake komen. Men kan toch
gemakkelijk nagaan, dat in de gewesten rechtstreeks aan het
Nederlandsch gezag onderworpen, de oude Javaansche instellingen,
al zijn niet alle sporen daarvan geweken, veelal verdron-
*) Het Jav. w a l i , gewone benaming dereerste verkondigers van den Islam op Java,
is niet hetArab. w a l i , landvoogd, maar hetArab. w a l i , vriend, bloedvriend, en met
bijvoeging van Allah (dat echter ook kan weggelaten worden) vriend Gods, heilige.
Prof. Roorda heeft in zijn Jav. Hwdbk. op het voorbeeld van Prof. Keyzer, Mawerdi, Inl.
XXVI, die beide woorden met elkander verward.
gen of aanmerkelijk gewijzigd zijn. Maar de rechtspraak voor
inlanders heeft nog veel van haar vroeger karakter behouden, en
biedt ons dus de beste gelegenheid om in nog bestaande instellingen
het verschil tusschen het publiek en administratief recht
van d e n Mohammedaanschen staat en dat van het Mohammedaansche
Java op te helderen.
In den Mohammedaanschen staat kende men geene rechterlijke
collegien; de rechtspraak was opgedragen aan alleen rechtspre-
kende rechters, qadhi’s geheeten. Deze qadhi’s werden door den
souverein of zijn plaatsvervanger benoemd, om in eenige stad of
gewest recht te spreken in alle civiele en strafzaken, zonder dat
daarbij aan eenige onderscheiding tusschen wereldlijke en kerke-
lijke zaken gedacht werd. Zij moesten met de beginselen van den
Islam en de uitspraken der gezaghebbende rechtsgeleerdenbekend
zijn; maar volgden overigens in hunne beslissingen de inspraken
van hun verstand en geweten, zonder aan eenige bijzondere
voorschriften of geschreven wetten gebonden te. zijn. Van de
uitspraken der qadhi’s was geen hooger beroep, behalve in den
vorm eener klacht bij zekere hooge ambtenaren, die met het
toezicht op knevelarijen en afpersingen van mindere beambten
belast waren.
Op Java daarentegen, — en in de overige Mohammedaansche
staten van den Indischen Archipel vindt men in het algemeen
denzelfden toestand, — heeft men, althans voor belangrijke
zaken, overal rechtbanken of gerechtshoven, die in geestelijke
en wereldlijke onderscheiden zijn. De geestelijke worden gevormd
door de priesters der moskeeen, die rechtspreken volgens hunne
vaak zeer gebrekkige kennis van de hoekoem allah, ook sarengat
of sarat (Arab. sjari’ah of sjar’) geheeten, d .i. van het goddelijke
recht vervat in koran en sonnah, en wel in zuiver kerkelijke
zaken, waaronder alle geschillen omtrent huwelijks- en erfrecht
begrepen worden. Die geestelijke rechtbanken heeten in de Vor-
stenlanden op Java soerambi, en hadden vroeger ook nog eene
rechtspraak in zaken van moord en verwonding waarop volgens
het recht van den Islam de q i s ä s of wedervergelding mocht worden
toegepast, indien de bloedverwanten een bloedige bestraffing