Geen wajang- of topcng-vertooning is voor den Javaan denkbaar
zonder begeleidende muzijk; maar ook bij menige andere, bij elke
feestelijke gelegenbeid, vervult de gamelan eene rol. Wg moeten
onze beschrijving der muziek aanvangen met de verklaring van
dit reeds meermalen gebruikte woord, waarvoor men in Krämä
g o n g s ä bezigt. Door gamelan verstaat men een stel bij elkander
behoorende instrumenten; voor iedere bijzondere gelegenbeid
wordt een, deels naar een andere toonschaal geregeld of gestemd,
deels uit andere instrumenten bestaand stel gevorderd; en naar iede-
re wijziging van toonschaal of sameD Stelling draagt de gamelan
een verschillenden naam. Yan wezenlijk belang voor de kennis
der Javaansche muziek zijn vooral die namen die op verschil
van toonaard wijzen, waaronder ik versta dat verschillende
karakter, dat van het gebruik eener verschillende toonschaal af-
hankelijk is. Het eenige wat in de tegenw oordige Europeesche
muziek daarvan eenig denkbeeid kan geven, is het verschil tus-
schen de toonschaal met groote• en met kleine te rts ; maar het
is bekend dat zoowel in de oude Schotsche en Iersche muziek,
als in die van verschillende Oostersche volken andere toonschalen
voorkomen, dat wil zeggen, dat wat wij een oetaaf noemen, in
een grooter of kleiner aantal noten, dus met kleiner of grooter
intervallen, verdeeld is. Eerust ook de onderscheiding van vijf
toonsoorten (nomoi) in de muziek der oude Grieken niet wellicht
voornamelijk op het gebruik van verschillende toonschalen? Aan
de Phrygische toonsoort kenden zij een hoog ernstig, aan deLydische
een weemoedig, aan de Ionische een krijgshaftig, aan de Dorische
een weelderig, aan de Aeolische een eenvoudig karakter to e ;
even als. ook bij ons de kleine-terts-schaal zieh door iets treurigs,
iets melancholisch van de groote-terts-schaal onderscheidt.
D e , Javaansche muziek kent voornamelijk twee door verschil
der toons-intervallen onderscheiden toonsoorten, die salendro en
pelog genoemd worden. Daar de Javaansche instrumenten dik-
wijls door de gebrekkige kunst des vervaardigers of door ouder-
dom en slijting siecht gestemd zijn, heeft het onderzoek der
toonschalen niet altijd dezelfde uitkomst opgeleverd, en de heer
Wilkens heeft zelfs zijne overtuiging uitgesproken, dat een
verschil van een kwart toon voor den Javaan geen wanklank
te weeg brengt , — eene uitspraak die echter in hare alge-
meenbeid waarschijnlijk te ver gaat, daar men ook onder de
Javanen wel personen met meer geoefend oor zal aantreffen.
Zoover ik kan nagaan kan men zieh van het salendro-octaaf de
beste voorstelling vormen door, beginnende met fis, alleen de
zwarte toetsen van een piano aan te slaan. Men verkrijgt dus
de schaal fis, gis, ais, cis, dis, fis, waarvan de intervallen
1 > 1» 14 i 1, 11 bedragen. De . Javaansche namen dezer noten
zijn: barang, goeloe, tengah, lima, nem, barang. Het pelog-
octaaf heeft twee noten meer, die manis en pelog heeten; de
volgorde i s : barang, manis, goeloe, tengah, pelög , lima, nem,
barang. Omtrent de intervallen dezer toonsoort verschillen de
opgaven zoozeer, dat ik mij aan geene bepaling durf wagen;
misschien zelfs is ons notenschrift niet geschikt om ze nauw-
keurig uit te drukken. In het salendro-octaaf zijn, volgens de
Javanen, de noten renggang, d. i. wijd u i t e e n , in het pelog-
octaaf deket, d.i. d i c h t b i j ee n geplaatst.
Het verschil tusschen de toonsoorten bestaat echter niet enkel
in de toonschaal, maar deels ook in het timbre der instrumenten.
De Javanen vergelijken soms den klank der salendro-instru-
menten met dien van glas, dien der pelog-instrumenten met
dien van metaal. Zij noemen den eersten helder, den tweeden
troebel of dof. In het algemeen beweren zij dat de toonsoort
salendro iets mannelijks, de toonsoort pelog iets teeders heeft.
Men kan bij deze hoofdsoorten nog eene derde voegen, die
men miring of laras miring, d. i. de overhellende toonsoort,
noemt. Het miring-octaaf, zegt men, berust op hetpelog-octaaf,
maar slaat de noten tengah en nem over; de toonaard, beweert
de Javaan, heit zoowel naar de salendro als naar de pelog.
Men zal hebben opgemerkt, dat deze drieerlei toonsoorten hun
naam hebben gegeven aan de gamelan salendro, gamelan pelog en
gamelan miring of laras miring, waarvan, zooals vroeger werd
opgemerkt, de eerste bij de wajang-poerwä, de tweede bij de
*) Sewäkä, Voorber, XII.