Op de particulière landerijen bewesten de Tji Manoek is de
landheer verplicht over elke dessa of kampong een inlandsch
hoofd te zijner keuze aan te stellen, dat de functiën zal vervul-
len elders aan de door debevolking gekozen dorpshoofden opge-
dragen, en aan dien persoon de landerijen toe te wij zen, die voor
zijn onderhoud noodig zijn ').
In Tjeribon vinden wij weder de keuze der dessaboofden door
de bevolking. Zij dragen den naam van koewoe, en hebben
nevens zieh een raad van oudsten, aan wier goedkeuring
ieder besluit van het dessahoofd gebonden is. De oudsten
heeten orang toewa of orang balé; de laatste naam is ont-
leend aan het gemeentehuis waar zij zieh verzamelen. Elk hun-
ner heeft bijzondere werkzaambeden in de gemeente te ver-
vullen. Twee zijn adjunethoofden, met den titel van ngabéhi en
ngalambang, en een hunner moet steeds op de balé tegenwoordig
zijn. Yoorts zijn er de raksaboemi of grensbewaker, de tjap-
gawé, die de werkzaambeden regelt, de kabajan of bode, die
het volk oproept, de djoeroe toelis of schrijver, en de lebé of
dorpspriester. In de meeste dessa’s bestaat de gewoonte dat zij
die eenmaal lid van den raad der hoofden geweest zijn, al
vervullen zij niet langer bijzondere werkzaambeden, ook zitting
in de balé bebouden en, even als de werkelijke boofden, van
heerediensten zijn vrijgesteld 2).
Het zou vervelend worden, indien wij alle residenties van Java
op deze wijze moesten doorloopen. Gelukkig heerscht in het
eigenlijke Java te dien opzichte meer overeenstemming dan in
de Soendalanden, en kan er, kleine plaatselijke verscheidenheden
daargelaten, bet dessabestuur vrij wel in algemeene trekken be-
schreven worden. Hier is bet de regel dat de leden van het
dorpsbestuur door de ingezetenen uit de aanzienlijksten gekozen
worden, en dat bet is samengesteld uit het dessahoofd, dat in
midden Java gewoonlijk door den naam bëkel, verder oostwaarts
door dien van patinggi wordt aangeduid, uit één of meer
oudsten of kamitoewa’s (in Krâmâ kamisepoeb), die bij afwezig-
1) Stbl. 1836, n. 19, art. 52.
s) Van Deventer Bijdr. I . 200, I I . 270, I I I . 242.
heid van het dessahoofd of bij bijzondere werkzaamheden als
zij ne plaatsvervangers optreden *), en uit den dorpspriester.
Yoorts komen hier nog bij een of meer kabajans, die als boden
of ordonnansen ter beschikking staan van het dessahoofd, een
tjarik of dessaschrijver, een tamping of prijaji kapetengan, met
de zorg voor de politie belast, en soms nog andere beambten.
Bij al deze verscheidenbeden der inriebting van het dorpsbestuur
is er toch altijd.een hoofd, dat bij alle verschil van be-
namingen overal ongeveer dezelfde functies heeft, en in dezelfde
verhouding staat zoowel tot de dorpsbewoners als tot de hoogere
gezaghebbers in district en -gewest. In het oorspronkelijke dorps-
genootschap waren de functies van het dorpshoofd en zijne helpers
niet zeer ingewikkeld. Hij had te zorgen voor de handhaving
van orde en veiligheid in het dessagebied; voor den aanleg en
het onderhoud van wegen, bruggen en pasanggrahans (openbare
gebouwen tot herberging van doortrekkende reizigers), ten be-
hoeve der dessa gevorderd; voor den goeden staat der waterleidingen
tot behoorlijke besproeiing der aan de dessa behoorende velden;
voor de verdeeling van het genot der akkers en den last der tot
het onderhoud van wegen en gebouwen en de handhaving der politie
te bewijzen diensten. Daar echter de dorpsgenootschappen op Java
vermoedelijk ontstaan zijn onder den invloed der Hindoe-kolonisten
en te gelijk met de vestiging en organiseering van een hooger
staatsgezag, is hij vermoedelijk ook van den aanvang af de verbindende
schakel geweest tusschen dat gezag en de dorpsbewoners,
en heeft hij zijne erkenning door de hoogere autoriteiten ver-
worven, door zieh tevens te belasten met de regeling der heerediensten
en de inning der opbrengsten die zij aan elke dessa oplegden.
De belooning der dessahoofden en overige gemeenteambtenaren
zal oorspronkelijk wel alleen in een grooter aandeel in de
gemeentevelden, kostelooze bewerking daarvan door hunne dorpsij
Meestal vindt inen het voorgesteld als wäre er slechts een kamitoewä, die als de
plaatsvervanger van het dessahoofd beschouwd wordt, doch zie De resid. Kadoe
naar de nitk. d . stat. opn. 67; v. Schmidt auf Altenstadt, Atlas van Bagelen. 25.
Deze- laatste schrijver vermeldt in Bagelen onderdessahoofden, die den titel van
tjongkok dragen.
V; Vv:.V ;. pfl