want er is geen andere die er zulk eene gewichtige rol in de
volksvoeding speelt, terwijl in verband daarmede visscherij,
vischdrogerij en kunstmatige vischteelt er tot de belangrxjkste
takken van mjverheid behooren. De hoeveelheid stikstof en eiwit-
stof, vereischt voor eene voeding die den Javaan in staat stelt,
bij den arbeid aan eigen tuinen en velden, ook de hem opgelegde
heere- en cultuurdiensten te verrichten, schijnt hem voornamelijk
verschaft te worden door de gedroogde visch die hij gewoon is
met zijne rijst te nuttigen, daar ander dierlijk voedsel slechts
bij uitzondering over zijne lippen komt. Yersche visch wordt
zelden door de inlanders gegeten en van het zouten wordt ook
niet veel werk gemaakt, maar de. hoeveelheid en verscheiden-
heid van visschen die eenyoudig in de zon gedroogd en in dien
staat in den handel gebracht en alom tot zeer matigen prijs onder
de bevolking verspreid worden, is zoo groot, dat, wat de gelegen-
heid betreft omzich dierlijk voedsel te verschaffen, de arbeidende
klasse op Java vermoedelijk in günstiger omstandigheden dan
die in Nederland verkeert. Het zal genoeg zijn om het gewicht
der visschen voor de volksvoeding in het licht te stellen, alleen
de door Dr. Bleeker in zijne Geneeskundige topographie van
Batavia medegedeelde bijzonderheid te vermelden, dat van de
meer dan 400 soorten van visschen die in de zilte en zoete
wateren omstreeks de hoofdstad voorkomen, niet minder dan 380
eetbaar zijn en werkelijk door de inlanders en Chineezen als
voedsel worden genuttigd, en dat, zoo al slechts weinige van die
soorten om haar goeden smaak en fijn vleesch aan de Europea-
nen bekend zijn, toch ook onder de overige soorten vele zijn
die even uitmuntende hoedanigheden bezitten.
Yerdient reeds uit dit oogpunt de verbazende overvloed van
visch die alom in de zoute en zoete wateren van Java wordt
aangetroffen, onze bijzondere belangstelling, niet minder trekt
deze klasse van dieren onze aandacht door-de merkwaardige,
vaak fantastische vormen en door de schitterende kleuren die vele
soorten kenmerken. Hoe vreemd het ook klinken möge, het is
een waarheid waaromtrent de inzage van Bleeker’s ichthyologi-
schen Atlas geen twijfel zal overlaten, dat de kleurenpracht van
vele Javasche visschen zieh met die der schoonste vogelen en
vlinders kan meten. Ook de verscheidenheid der soorten is verfassend
groot. Reeds in 1859 waren den heer Bleeker 1100 in de
wateren van Java voorkomende soorten bekend *), en ik durf
niet bepalen hoevele zijne onvermoeide nasporingen sedert nog
hebben aan het licht gebracht.
■ Ons overzicht der merkwaardigste vormen die in de wateren
van Java voorkomen, beginnen wij met de kraakbeenige visschen
(chondropterygii), waartoe vooral de haaien (squalides) en roggen
(rajides) behooren. De wegens hun geducht gebit zoo gevreesde
haaien worden door de bewoners van Java niet alleen als vijan-
den bestreden, maar, ofschoon hun vleesch hard en moeilijk
verteerbaar is , toch ook gevangen om als voedsel te dienen. Ge-
zouten en gedroogd wordt hun vleesch door sommige inlanders
gaarnebij de rijst gegeten; daarenboven leveren zij nog een bijzonder
product, dat vooral bij de Chineezen in groot aanzien staat. De
haaivinnen zijn onder dit volk een artikel van weelde, dat met
hooge prijzen betaald wordt; zij eten ze in de meening dat zij,
even als de tripang, een krachtig opwekkend middel zijn. Gedroogde
haaivinnen worden in groote hoeveelheid naar China
uitgevoerd. Uit de pezen diervinnen worden, naar menzegt, in
het Hemelsche Rijk ook deksels gevlochten, die men over de
schoteis met spijzen zet om ze voor de aanvallen der vliegen vrij te
waren. De soorten die in de Javasche wateren voorkomen, behooren
tot de geslachten Scyllium, Carcharías en Zygaena, waarvan het
laatstgenoemde wegens het zonderlinge platte verlengsel aan
weérszijden van den kop, dat aan zijne uiteinden de oogen draagt,
bij den naam van hamerhaaien bekend is. Het vleesch der roggen
is op Java smakeljjker en lichter verteerbaar dan hier te lande.
De meest gewone soort is de reusachtige ikan paré (Trygon
lymma) ; onder de overige is eene, soort van Myliobatis (Aetoba-
tis narinari) die zieh door zwart vleesch onderscheidt en door de
Chineezen duur betaald wordt. Sommige roggen van Java danken
aan de verbazende ontwikkeling hunner vleugelachtige borstvin-
*) Zie Nat. Tijdschr. v. N. I. XIX. 335.