liet lemmer, ieder door een eigen naam aangeduid, zijn meer
dan honderd in getal;; van een veertigtal der meest voorkomende
kan men afbeeldingen vinden in den Atlas van Raffles. Bij
kostbaarder krissen is het lemmer dikwijls fraai gedamasceerd.
Dit geschiedt door het gewone ijzer samen te smeden met het
pamor, een zeer wit, smeedbaar ijzer, dat in verschillende
deelen van Insulinde, doch niet op Java zelf, gewonnen wordt.
Pamor wordt nooit op zieh zelf verwerkt, maar in aderen of
draden met velerlei slingeringen door het gewone ijzer heenge-
trokken, en door deze bewerking wordt, zegt men, niet alleen
de schoonheid, maar ook de taaiheid en samenhang der wape-
nen vermeerderd. Het contrast tusschen de gewone ijzerkleur en
de zilverwitte aderen wordt nog verhoogd door de voltooide kris
in te wrijven met limoensap en eene oplossing van arsenicum,
en het schijnt dat vooral dat gebruik aanleiding heeft gegeven
tot het sprookje, dat de Javanen hunne krissen vergiftigen om
de wonden daarmee toegebracht gevaarlijker te maken. Aan het
boveneinde van het lemmer is een stift gesmeed, die bevestigd
wordt in een gevest of greep van hout, been, hoorn of ivoor,
in fantastische vormen gesneden en soms met diamanten bezet.
De scheede (saroeng) is altijd van hout, doch veelal overtrok-
ken met een tweede van spinsbek (swäsä), zilver of goud. Het
meest gezöchte hout voor de vervaardiging van krisscheeden en
gevesten is het kajoe pelet, een witachtig met zwarte vlammen
geteekend hout, van een mij onbekenden, maar in oostelijk
Java niet zeldzamen boom of heester, waaraan geheimzinnige
krachten worden toegekend, die echter van zekere eigenaardig-
heden in de teekening afhankelijk zijn. De fraaie krissen, door
de Javaansche grooten gedragen, behooren tot de merkwaardig-
ste voortbrengselen der Javaansche nijverheid, en verhelfen den
vervaardiger schier tot den rang van een kunstenaar.
De kris is in ae oogen van den Javaan een zoo gewichtig
voorwerp, dat verschillende legenden omtrent haar in omloop
zijn. Grewoonlijk wordt de uitvinding van dit wapen aan den
beroemden mythischen held Raden Pandji l) toegeschreven;
*) Zie bl. 426, 454.
maar Raffles maakt gewag van een overlevering, volgens welke
een oude vorst uit het Hindoe-tijdvak, Sakoetram of Sapoetram
geheeten, ter wereld zou gekomen zijn met een kris aan zijn
zijde. Deze kris zou den vorm gehad hebben bekend bij den
naam pasopati, en daarom zou de dusgenoemde soort nog heden
het hoogst in eere zijn *). Eene andere overlevering leert dat
alle volken van Insulinde die de kris gebruiken, eenmaal aan
Java onderworpen waren en van daar dat gebruik ontleenden.
De Javaansche geschiedenissen zijn vol van verhalen van heilige
en wonderdadige krissen, en krissen nemen eene eerste plaats
in zoowel onder de rijkssieraden der vorsten als onder de poe-
saka’s (erfstukken), die ook onder de geringe Javanen van geslächte
tot geslächte overgaan. Maar ofschoon de k ris , zooals wij boven
zagen, ook tot de krijgstoerusting van den Javaan behoort, is
zij thans nauwelijks meer dan een lijfsieraad, gelijk in Europa
in de vorige eeuw de degen was. Ofschoon de Javaan zeer ge-
voelig is voor beleedigingen, wordt toch de kris slechts zelden
door hem getrokken, misschien wel juist omdat de vrees voor
wraakoefening, waartoe dit wapen zoo gereede gelegenheid
biedt, hem zelfbeheersching en het onveranderlijk in acht nemen
van een beleefden toon geleerd heeft.
Is de k ris , schoon met velerlei onderscheid in vorm en waarde
en wijze van dragen, aan alle Javanen gemeen, een onder-
scheidingsteeken van vorsten, prinsen en ambtenaren is de
pajoeng of songsong. De pajoeng is een groot zonnescherm met
een langen stok, en wordt den genoemden personen door een
volgeling boven het hoofd gehouden. De kleur of kleuren der
pajoengs, goud, rood, groen, blauw en geel, de verdeeling
dezer kleuren in strepen en randen, gedeeltelijk ook de knop,
wijzen den rang aan van den persoon dien zij overschaduwen.
Zieh schikkende naar de Javaansche gebruiken, heeft ook het
Gouvernement aan zijne inlandsche dienaren een verschillende
pajoeng naar het verschil van hunnen rang toegekend, en daar-
omtrent zeer nauwkeurige verordeningen uitgevaardigd. Zelfs