eer rekenen, dat een regent zijne dochter of zelfs zijne vrouw
(van welke laatste hij zieh dan scheidt) in zijn harem wil opne-
men. De goendiks worden schier geheel als slavinnen behandeld;
yan alle Javaansche vrouwen zijn zij alleen opgesloten, terwijl
de overige, in strijd met de gewoonten der meeste Mohamme-
daansche landen, zieh eyen vrij bewegen en oyeral vertoonen
als de yrouwen in Europa. De goendiks bewonen het achterge-
bouw van den dalem, waar zij ieder een afzonderlijk vertrek
hebben, doorgaans zonder eenige weelde ingericht. Dagelijks
ontvangen zij hare portie spijzen, in ongekpokte rijst, gedroogde
yisch of vleeseh, Spaansche peper en groenten bestaande, en
moeten die zelve bereiden. Yerder verrichten zij verschillenden
vrouwelijken arbeid en munten vooral dikwijls uit in het batik-
ken van kleedjes, eene bewerking die wij elders beschrijven zullen.
Doorgaans hebben zij veel te lijden van de echte yrouwen harer
meesters, die een zeker. gezag over haar oefenen en haar niet
ongaame doen gevoelen dat zij hare meerderen zijn. Sommige
begunstigde goendiks, die door hare meesters op een afgezonder-
de plaats, soms in een afgelegen oord, onderhouden worden, hebben
een veel dragelijker lot ’).
Ongetwijfeld is ook het nemen van bjjzitten een oud gebruik
van den Javaanschen adel; hetis een der middelen waardoor die al-
lengs de zuiverheid van zijn Hindoebloed verloren had. Maar het
kastenwezen heeft op Java veel te diepe wortelen geschoten, dan
dat het zieh ook hier zou verloochenen. De kinderen door de
Javaansche vorsten en hoofden bij goendiks verwekt, staan niet
gelijk met die der echte vrouwen; zij verschillen van hen in
titels en rechten, zijn van de opvolging in hooge ambten en
waardigheden veelal uitgesloten, en vormen eene mindere klasse
van den adel. Ten opzichte der goendiks zien wij dus weder
een gebruiksrecht gelden, dat met het Mohammedaansche recht
niet strookt. Zij zijn geen slavinnen in den waren zin des woords;
want zij zijn noch buitgemaakt, noch voor geld gekocht, noch
in slavernij geboren, en hare kinderen missen de gelijkheidmet
*) De Wilde, Preanger Regentsch. 157; Greiner in T. v. N. I . 1872. I I . 189.
de kinderen der wettige vrouwen, die het Mohammedaansche
recht aan de kinderen der slavin bij hären meester toekent.
Ik heb voor mijn doel genoeg voorbeelden gegeven, hoezeer
de rechtsbegrippen en rechtsinstellingen der Javanen van het
Mohammedaansche recht afwijken, al is ook dikwijls zijn invloed
te bespeuren. Konden wij op dezelfde wijze de verschillende ver-
bintenissen en rechtshandelingen van koop en verkoop (toekoe, a-
dol), van huur en verhuur (sewä, njewakhake), van schenking
(hibat), van voorachot op latere levering (tempah), van het be-
werken van iemands akker voor het genot van de helft of een
derde der opbrengst (maro en mrateloe), van het verkoopen van ak-
kers met een blijvend recht van wederinkoop, ook voor de erven,
door terugbetaling der koopsom (anggadekhake, Soend. ngagade), —
konden wij, zeg ik , die allen met de het meest daarmede overeen-
komende contracten van het Mohammedaansche recht vergelijken,
wij zouden overal hetzelfde vinden. Men vindt vele punten van
overeenkomst, deels toevallig, deels in den aard der zaak
gegrond, deels ongetwijfeld aan den invloed van Mohammedaansche
rechtsbegrippen toe te schrijven; maar er is ook zoo veel
en velerlei afwijking, dat de oorsprong der adat uit andere
toestanden en begrippen en hare zelfstandigheid tegenover de
sarat geen oogenblik twijfelachtig is. Doch eene zoo in bijzön-
derheden tredende behandeling van het inlandsche recht zou in
een werk van dezen aard te veel ruimte innemen, gesteld dat
het thans reeds mogelijk wäre — wat het zeker niet is — over de
Javaansche adat op dit gebied met genoegzajne kennis van zaken
te spreken.
De eenige rechtshandelingen en geschillen waarin, met uit-
zondering van zuiver kerkelijke zaken, die nog afzonderlijk ter
sprake komen, de sarat bijna geheel geyolgd wordt, zijn die welke
tot huwelijken en nalatenschappen betrekking hebben. In Soera-
karta is dan ook, volgens art. 4 der overeenkomst over de uitoefe-
ning der justitie, den 28sten Mei 1847 (Stbl. n°. 30) tusschen het
Gouvernement en den Soesoehoenan gesloten, de rechtsbevoegdheid
der Soerambi beperkt tot „zaken rakende huwelijken, echtscheidin-
gen, boedelscheidingen, erfopvolgingen bij versterf en bij uitersten