ons in de uitdrukkingen noordoost, zuidwest enz. geschiedt, met elkander
verbonden om de viervoornaamstetusschenliggende streken
aan te wijzen. Termen voor verdere Yerdeeling schijnen aan de
taal te ontbreken.
Over de historische kennis der Javanen heb ik reeds gespro-
ken bij hunne letterkunde '). Ik moet echter nog een enlcel
woord zeggen over die bijzondere wijze van de jaartallen aan te
duiden, die onder den naam van Tjändrä Sengkälä bekend is.
Zij bestäat in de kunst om zekere woorden , die ieder een bepaald
cijfer en gezamenlijk de cijfers van het bedoelde jaartal voorstel-
len , zoo met elkander te verbinden, dat zij tevens niet alleen een
zin vormen , maar liefst een zin die een toespeling op de bedoelde
gebeurtenis bevat. De woorden die op deze wijze de cijfers 1
tot 9 en de nul aanduiden, zijn vrij menigvuldig en behooren
doorgaans tot het Kawi; het verband tusschen de beteekenis
van het woord en zijne getalswaarde is niet altijd duidelijk. Dit
daargelaten, heeft de geheele manier groote overeenkomst met
de gewone kunstmiddelen der mnemoniek. Een enkel voor-
beeld zal de zaak duidelijk maken. S i r n ä h i l a n g k e r t a n i n g
b o emi beteekent letterlijk: verdwenen, verloren (is)de voorspoed
des lands. De woorden sirnä en hilang drukken 0 u it, kertä 4,
boemi 1. Deze cijfers, gerangschikt in de omgekeerde orde der
woorden, zooals het gebruik eischt, geven het jaar 1400, het
vermeende ja a r, volgens de Javaansehe a e ra , van den val van
Mädjäpahit, op welke gebeurtenis ook de woorden zinspelen 3).
Met de philologische kennis der Javanen is het ook al niet
günstig gesteld. Yan eene wetenschappelijke beoefening der
moedertaal, zooals men bij de Hindoes en Arabieren aantreft, zijn
weinig sporen te vinden, en van de oude dichtertaal, het Kawi,
verstaat het tegenwoordig geslacht bijna niets meer. Men vindt
echter enkele geschritten die tot de studie der laatste betrekking
hebben, zooals de bekende Däsänämä (letterlijk: de tien namen),
eene verzameling van Kawische synoniemen, met aanwjjzing
*) Blz. 426. vv.
") Een lijst der voor de TjKndrä Sengkitläi meest gebruikelijke woorden geeft Gericke,
Verhh. v. h. Bat. Gen. XV. 76.
van het fijnere verschil in ’t Javaansch. Of de Tjaräkä Bäsä,
door Prof. Roorda beschreven als „een Javaansch werk dat in
alphabetische orde de verklaring bevat van onderscheidene be-
namingen van voorwerpen“ *), ook bepaaldelijk tot het Kawi
betrekking heeft, blijkt uit de beschrijving niet.
Hoe het met de kennis der Arabische taal en literatuur onder
de Javanen gesteld is, bleek ons reeds in het hoofdstuk over
godsdienst en recht. Over het algemeen is zij hoogst gebrekkig
en oppervlakkig en alleen längs den empirischen weg verkregen;
zij zou vermoedelijk spoedig verloren gaan, indien hare beoefening
niet door de Arabieren en Arabische mestiezen, die op Java
zoo talrijk zijn, werd onderhouden en aangemoedigd.
Yan de kennis der Europeesche ta len , ook de Nederlandsche
niet uitgezonderd, hebben tot voor körten tjjd de Javanen nage-
noeg geen werk gemaakt. Half uit instinct, half naar een stelsel,
hebben de Niederländers de beoefening hunner taal, zelfs door
aanzienlijke inlanders, vroeger altijd meer tegengewerkt dan aangemoedigd.
Van den anderen kant hebben ook zij zelven eerst
voor ruim dertig jaren aangevangen het belang in te zien, dat de
Europeesche ambtenaren en allen die met de bevolking van Java
in nauwere aanraking komen, met de taal der Javanen vertrouwd
zijn. Men heeft in vroeger tijd met de hoofden alleen gemeen-
schap geoefend door middel van het Maleisch, en zieh met het
volk, dat men door middel zijner eigen hoofden bestuurde, in
het geheel niet bemoeid. Daar voor geen der beide partijen het
Maleisch de moedertaal was, hebben zij als om strijd die taal
verminkt en verknoeid. Er is dus een zeer verbasterde Maleische
spreektaal, juister nog brabbeltaal, ontstaan, die eigenlijk de Niederländers
aan de Javaansehe hoofden hebben opgedrongen, maar die
toch algemeen door hen verstaan en nog heden in den omgang
met Europeanen gewoenlijk gebruikt wordt.
Wanneer men in aanmerking neemt dat op de godsdienst-
scholen, de eenige die voor de massa der Javanen openstaan,
van het lezen en schrijven der moedertaal volstrekt geen werk
Jav. Ned. Handwoordenboek, 135.