Kr., maand; p ä s ä Kg., s i j am Kr., vasten; a l i t Kg., t j i l i k
Kr., klein; g e d é Kg., a g é n g Kr. , groot; t o e roeKg . , t i l em
Kr., slapen; o e r i p Kg., g e s a n g Kr., leven. Yoorbe'elden van
het verschil in klanken zijn: djägäKg. , djagi Kr., waken; a gäm ä
Kg., a g ami Kr., godsdienst; l émo e Kg., lema Kr., vet; da wo eh
Kg., d awa h Kr., bevel; d o e k o e h Kg., d e k a h Kr., gehuoht;
d o e r o e n g Kg., d é r é n g Kr. , nog niet; k o e t ä Kg., ki täKr . ,
vesting; lo r Kg., l é r Kr., noorden; t a k o n Kg., t a k é n Kr.,
vragen. Yerandering van uitgang eindelijk vindt men onder andere
in de volgende woorden: p a r i Kg., p a n t o e n Kr., rijst in de
aar; s a l i n Kg., s a n t o e n Kr., verwisselen; k i r ä Kg., k i n t e n
Kr., vermoeden; s a g ä r ä Kg., s a g a n t e n Kr., zee; s o r é Kg.,
so n t e n Kr., avond; dinä-Kg., d i n t é n Kr., dag; wa di Kg.
wado sK r ., geheim ; j e k t i Kg., j é k t o s Kr., waar; mädj äKg.,
maö s Kr., zekere vrucht; r a s a Kg., r a ö s Kr., gevoel; k a j o e
Kg., k a d j é n gKr . , hout; p r a k a raKg . , p r a k awi s Kr., rechts-
zaak; t a l i Kg., t a n g s o e l Kr., touw. De veranderingen der
vokalen en uitgangen geschieden tot zekere hoogte naar vaste
regelen, die in de werken over Javaansche spraakkunst worden
ontvouwd.
Het Kgoko wordt door geringe lieden en kinderen onder elkander
en door den meerdere tot den mindere gesproken; daarentegen
spreken aanzienlijken en personen van eenigen rang onder elkander
het Krämä, tenzij de betrekking waarin zij tot elkander
staan, b. v. die van vader tot zoon, het gebruik van Kgoko
vordert, en steeds spreekt de mindere in Krämä tot zijn meerdere.
Het Madjä of de middeltaal, die uit eene vermenging van
Krämä en Kgoko en eenige weinige eigen woorden bestaat, is
de uitdrukking van vriendelijke gemeenzaamheid. De kooplieden,
de bedienden der aanzienlijken, en ook de dessa-bewoners
spreken deze taalsoort onder elkander, in plaats van het Krämä,
wanneer er geen reden is om het Kgoko te bezigen, en
vaak wordt zij gebruikt door meerderen in rang, wanneer de
minderen tot wie zij het woord richten, om hoogere jaren aan-
spraak hebben op eene beleefde behandéling. De bäsä kedaton
of hoftaal onderscheidt zieh slechts door zeer enkele bijzondere
uitdrukkingen. Krämä inggil of hoog-Krämä noemt men eenige
weinige tot personen betrekking hebbende woorden, die hoofdza-
kelijk gebruikt worden wanneer men v an , zelden-wanneer men to t
voorname personen spreekt, en die alleen een vorst kan gebruiken
van zieh zelven. Kgoko andap daarentegen of laag-Kgoko noemt
men eenige platte uitdrukkingen, die gebruikt worden wanneer
men van of tot personen sprekende, minachting voor hen wil
uitdrukken.
Ik moet nog een woord zeggen over de talen der beide
stammen die buiten de eigenlijke Javanen het eiland Java ber
wonen. Ik heb het Madoereesch reeds beschreven als een sterk
geindividualiseerd dialect van het Javaansch ’); het beantwoordt,
wat zijn eigenaardigheden in uitspraak en woordenschat betreft,
aan hetgeen men mocht verwachten van zijn ontstaan op een
van Java afgezonderd eiland. Een Krämä heeft zieh bij den
meer onafhankelijken zin des volks in het Madoereesch niet ge-
vormd; maar de Madoereezen op Java nemen in het spreken tot hun
meerderen soms Javaansche Krämä-vormen over. In brieven en
andere in het dagelijksch verkeer voorkomende stukken wordt
het Madoereesch met de Javaansche kärakters geschreven;
maar tot het bezit eener eigene letterkunde kon het zieh niet
verhelfen. De schrijftaal van meer beschaafde Madoereezen schijnt
steeds het Javaansch te zijn geweest. Over het onderscheid*
tusschen het eigenlijk Madoereesch en het Soemanapsch, waar-
van Raffies gewaagt 2), is , zooveel ik weet, nog geen verder
licht verspreid.
Het Soendaasch of, zooals men gewoonljjk schrijft, het Soen-
daneesch, staat tot het Javaansch wel eenigermate in de betrekking
waarin in Duitschland het Platduitsch tot het Hoogduitsch staat.
Ofschoon het in den grond met het Javaansch gelijke rechten
heeft, is het door de omstandigheden op den achtergrond geplaatst
en in zijn ontwikkeling gestremd. Als literarische taal is het langen
tijd verdrongen door het Javaansch, dat zelfs de taal der hoven
van Bantam en Tjeribon werd, en zieh vandaar uit onder de
Bl. 267. 3) I. 400.