het algemeen de orde volgen yan het natuurlijk systeem, zooals
het laatstelijk door den Göttinger hoogleeraar Claus in zijne
„Grundzüge der Zoologie“ is ontvouwd, en zooyeel mogelijk
nagaan wat Java in iedere klasse en orde bijzonder opmerkenswaar-
digs oplevert. Daarbij wordt door ons met opzet een afzonderlijk
hoofdstuk aan de ongewervelde dieren gewijd, waäraan tot dusver
nog in geene enkele algemeene beschrijving van Java meer dan
voorbijgaande opmerkzaamheid is geschonken. Wij wilden daar-
door het gevaar ontgaan, dat ook in ons werk dit zoo merk-
waardig gedeelte der schepping meer dan bet verdient op den
achtergrond zou blijven; wij wilden, terwijl wij tracbtten door
ons tafereel recht te doen wedervaren aan velerlei, in het algemeen
nauw opgemerkt onderzoek, dat reeds zooveel wetenswaar-
digs heeft aan het licht gebracht, tevens het licht doen vallen
op vele groote leemten die nog in onzekennis zijn overgebleven
en daardoor tot voortgezet onderzoek opwekken.
Er is wel geene wetenschap die in de laatste jaren grooter
vorderingen gemaakt en in de wijze van behandeling meer door-
tastende verandering ondergaan heeft dan de zoölogie. Dit treft
ons te meer naarmate wij dieper tot de laagste vormen van
het dierlijk leven afdalen, wier eenvoudige levensverschijnselen
de ontwikkelingsleer met bijzondere belangstelling gadeslaat.
Protozoen en zoöphyten, stekelhuidigen en wormen vorderen in
de nieuwere handboeken eene ruimte, die tot de behandeling,
niet enkel der vertebrata, maar ook der insecten en weekdieren,
in geheel andere verhouding staat dan in de oudere werken van
dien aard. Doch in dit opzicht heeft de kennis der dieren van
Java geen gelijken tred gehouden met de vorderingen der wetenschap.
Die allerlaagste diersoorten zijn daar nog slechts zelden
een voorwerp van studie geweest, en het zou, geloof ik, op dit
oogenblik niet wel mogelijk zijn te zeggen, wat Java in dit
opzicht onderscheidt. Wij mögen ons echter troosten met de gedachte,
dat het karakteristieke van Java’s Fauna bij die eenvoudige
Organismen veel minder duidelijk dan bij de hoogere dieren
uitkomt, dat de genera in het algemeen overeenkomen met die
welke ook buiten de keerkringen worden aangetroffen, en dat
zelfs vele op Java voorkomende soorten, zooals Dr. Bleeker zegt,
wäre kosmopolieten zijn.
Wanneer wij tot de laagste sport van het dierlijke leven afdalen, is
het nauwelijks meer van het plantenleven te onderscheiden; de
grenzen van planten- en dierenrijk zijn dan ook nog altijd niet
onveranderlijk vastgesteld. De diatomaceeen of kristalwieren,
vroeger voor infusorien gehouden, thans algemeen als algen
erkend, drijven ook op Java, afzonderlijk of in rijen aan elkander
hangend, onzichtbaar voor het ongewapend oog, bij millioenen
in de stilstaande wateren rond. Yooral is er het staafjeswier
(Bacillaria), minder overvloedig de pendraad (Closterium) ver-
tegenwoordigd. Ook de monaden en volvocinen, waarvan de
eerste in eindeloos aantal, de andere in minderen overvloed
in de moerassen van Java voorhanden zijn, worden thans niet
langer tot de protozoen gerekend, en schijnen der hedendaagsche
wetenschap nauwer met de ■ wieren en zwammen, dan met de
foraminiferen en infusorien verwant te zijn. Doch van deze laagste
plantenvormen tot de laagste vormen van het dierlijk leven is
de övergang onmerkbaar. De evenzeer mikroskopische infusorien
van de geslachten Trachelius, Enchelys, Colpoda, Leucophrys,
Trichoda, Yorticella en andere, waarvan op Java schier elke
droppel van het moeraswater wemelt, zijn in hare levensverschijnselen
nog wemig boven de monaden verheven. In
de economie der natuur hebben deze kleine Organismen eene
gewichtige rolte vervullen, daar zij de door verrotting en gisting
ontbonden en ge'isoleerde organische bestanddeelen verslinden, om
op hunne beurt aan meer volkomen georganiseerde dieren tot
voedsel te strekken. De schadelijke uitdampingen der moerassen,
aan den eenen kant door het klimaat van Java zoozeer bevor-
derd, worden aan den anderen kant door den eindeloozen rijkdom
der moerasfaung, beperkt en tegengegaan, zoolang die moerassen
water genoeg bevatten om den kringloop des levens ongestoord
te doen plaats vinden. Wanneer echter de hitte het water doet
verdampen en den moerasbodem met zijne millioenen, allengs in
kleiner ruimte samengedrongen en van het vermögen om te leven
beroofde Organismen aan de werking van den dampkring blootstelt,