Bij ontstentenis van den vader treedt de grootvader, d. i. de
vaders vader, die alleen als ware grootvader geldt, in diens
rechten. De grootvader wordt echter geen eigenlijk erfgenaam
als er voile broeders of zusters of halfbroeders ol balfzusters van
vaders zijde in leven zijn. Hij wordt dan' gelijk gesteld met een
broeder, tenzij daardoor zijn aandeel beneden een derde mocht
dalen; want op een derde kan h ij, als geen descendenten of vader
in leven zijn, altijd als minimum aanspraak maken.
Bij ontstentenis der moeder komt de moeders moeder in hare
rechten en krjjgt een zesde, maar is tegelijk de moeder van
den overleden vader in leven, dan kan deze niet bij baar ach-
terstaan. Zij deelen dan het zesde te zamen.
Met uitzondering van bet geval dat alleen nog de grootvader in
leven is, wordt de zijlinie altijd door de mannelijke erfge-
namen in de neer- of opgaande lijn uitgesloten. Zijn er echter
in de neergaande of opgaande linie slechts vrouwen, die zich met
een Koranische portie moeten vergenoegen, dan komt de zijlinie
in aanmerking voor het overschot. Komt de nalatenschap in de
zijlinie, dan erven voile broeders op den voet van zonen, voile
zusters op den voet van dochters, halfbroeders van vaderszijde op den
voet van kleinzonen, halfzusters van vaderszijde op den voet van
kleindochters, ook wat betreft de toepassing van de takmilah.
Overigens volgen in de zijlinie de descendenten en adcendenten
der broeders op dezen in dezelfde orde als de descendenten en
adscendenten van den erflater zelven in de rechte lijn.
_ Eene bijzondere plaats is in het erfrecht van den Islam aan-
gewezen aan de broeders en zusters van den erflater uit dezelfde
moeder, maar niet uit denzelfden vader. Zij worden niet halfbroeders
en halfzusters, maar moederskinderen genoemd. Het
onderscheid van sekse, dat anders bij het erfrecht Steeds op den
voorgrond komt, wordt hier niet in aanmerking genomen. Moederskinderen
erven alleen als de nalatenschap in de zijlinie komt
en krijgen dan, als er een is, een zesde, als er twee of meer
zijn, een derde.
Daar het mijn doel slechts was den geest van het erfrecht te
doen kennen zal ik het hier niet verder uitwerken. Ik zwijg
dus over eenige bijzondere gevallen en over de rechten die, bij
ontstentenis van nadere erven, soms aan andere bloedverwanten
dan de genoemde- worden toegekend; gelijk ook over de even-
redige vermindering, die moet worden toegepast als de uit te
keeren Koranische erfportién meer bedragen dan het geheel, en
over het gebruik van het overschot, in dien de Koranische por-
tién het geheel niet uitputten en eigenlijke erfgenamen niet voor-
handen zijn. De werking van het geheele stelsel is zeer ongelijk
en gebrekkig, daar de Koranische erfportien, voor zoover geene
uitsluiting plaats heeft, altijd eerst moeten betaald worden , waar-
door er voor de eigenlijke erfgenamen soms weinig of niets
overschiet.
De verdeeling der nalatenschappen volgens deze regelen is op
Java steeds opgedragen aan den pangoeloe, die ook hier tien
percent voor zijne moeite geniet •). Ofschoon hij over het algemeen
nog wel de meest bevoegde voor die taak is, meene men niet,
dat hij de regelen steeds nauwkeurig kent en toepast. De ‘ on-
wetendhejd en natuurlijke traagheid van den inlander zijn oor-
zaken zoowel van overtreding als van berusting. De erfgenaam
die zieh benadeeld acht, mag dit echter den pangoeloe voorhou-
den, en des noods een beroep doen op den Vorst of op den Regent.
Alvorens tot de verdeeling der nalatenschappen wordt overge-
gaán, moeten eerst de kosten van de lijkkleederen en van de
begrafenis, daarna de schulden en vervolgens de legaten worden
uitbetaald. De schulden zijn tweeerlei, jegens God en jegens de
menschen. De eerste, die uit het verzuim der voldoening aan
godsdienstplichten ontstaan, hebben den voorrang; zij bestaan in
enkele gevallen in het afzonderen eener som voor een gemachtigde,
die den verzuimdenplichtindeplaatsvandenoverledene volbrengt.
Testamenten, met een Arabische woord wasijatgeheeten, komen
op Java, althans in Bantam , dikwijls voor, als een middel om aan
de onbillijkheden van het Mohammedaansche erfrecht te ontkomen,
vooral om aan de vrouwelijke erfgenamen een zooveel mogelijk
gelijk deel met de mannelijke van denzelfden graad toe te ken-
!)T . v. N. I. 1850. I I . 236. 1853. I. 96.