om haar eigen zekerheid en belang gedaan hebben“. En een weinig
yerder: „De gemeene man onder hen is zeer slaafs en ne-
derig ontrent zijn meerder, dien zij niet dan burkende zullen
naderen, luisterende aandagtig na de last die hen gegeven werd,
die zij dan ook zeer naarstig en spoedig uitvoeren, zonder iets
anders bij bun vertrek dan „cahoela sampejan“, dat zoo veel als
„de slaaf onder uwe voeten“ betekend1) , te zeggen. Ook durven zij
bunnen heer niet ten eersten bescheit brengen; maar gaan ontrent
hem ergens onder zijn oog zitten, en wagten zoo lang, tot bij hen
belast bij hem te komen, om hem verslag te doen.. . Zoo onder-
danig nu als de mindere ontrent hun meerdere zijn, zoo onder-
danig en slaafs zijn zelfs ook de grootste prinsen omtrent den
Keizer. Als men van deze menschen ook eenigen deeg hebben wil
zoo moet men met hun op geen andere wijze leven; want zoo
ras men hen de yinger geeft, zullen zij de gansche hand met
geweld na zieh trekken; dog zoo men hun gestreng, fors en
slaafagtig, gelijk zij gewoon zijn hunne minderen te doen, be-
handeld, dan kan men er al af krijgen wat men bogeort, en zij
zullen voor zulk eenen door eenvuur vliegen, daar zij een ander, die
hun vleyen en beleeftheden bewijzen wil, veragten, en zieh uit hoog-
moed niet eens yerwaardigen zullen hem antwoord te geyen,
yeel min te gehoorzamen.“
In de schetsen yan yan Goens en Valentijn treedt het karakter
der Jayaansche aristocratie meer op den yoorgrond, en wordt
weinig oyer den geringen man gezegd. In de yolgende karakterteekening
yan den Jayaan, ontleend aan een officieel rapport
oyer 1812 yan den resident yan Djapara Doornick 3),
wordt yooral ook op de geaardheid van den Javaanschen
werkman gewezen. „Indien de Jayaan“, zegt hij, „een man
yan rang is en in overvloed leeft, is hij bijgeloovig, trotsch, ijverÜ
Dit is niet volkomen jnist. „Kawoelä sampejan“ beteekent letteriijk »de dienaar
nwer voeten«, in welke uitdrokking uwe v o e t e n bet voomaamwoord van den
2äm persoon vervangt. Dit zonderlinge gebrnik der woorden uw e v o e t e n laat zieh
daarmt verklären, dat de Javaan, als hij zijn meerdere in de eerbiedstaal aanspreekt, de
oogen voor zieh netrslaat, en den persoon tot wien hij spreekt, op de voeten z ie t,
zoodat hij als het wäre tot zrjne voeten het woord rieht.
2) Bg Kaffles, Java, 2d. edit. I . 288.
züchtig, wraakgierig, laaghartig, kruipend voor zijn meerderen,
hooghartig en aanmatigend jegens zijn minderen en allen die aan
zijne bevelen onderworpen zijn, traag 'en achteloos. De lagere
klasse is onverschillig en ongevoelig boven alle beschrijving,
en ofschoon sommige personen, die zieh laten voorstaan met het
karakter van den Javaan volkomen bekend te zijn, het tegen-
deel beweren, ben ik nogtans overtuigd, dat de Javaan in het
algemeen afschuwelijk lui is, zbodat niets dan ontzag.voor zijn
meerdere, vrees voor straf, of oogenblikkelijke nood of be-
hoefte hem tot den arbeid drijven kan. Indien hij aan zichzelven
wordt overgelaten, zal hij niet meer doen dan volstrekt noodig
is om zieh de eerste levensbehoeften te verschaffen, en terwijl
die behoeften voor hem gering zijn, is zijn arbeid daaraan ge-
evenredigd. Zoodra hij genoeg heeft voor de vier eerstvolgende
dagen, of zelfs maar voor den volgenden dag, kan niets hem in
beweging brengen, behalve vrees of dwang. Lafhartig, wraak-
zuehtig, verraderlijk, geneigd om te stelen en te moorden, liever
dan te werken, sluw in kwade praktijken, maar onbegrijpelijk
dom (indien hij zieh maar niet zoo houdt), wanneer iets goeds
yan hem verlangd wordt, — dat zijn de voornaamste karakter-
trekken van den Javaan.“
Ik zou, zelfs uit veel later tijd, nog menige even ongunstige
schets van het Javaansche karakter kunnen aanhalen; doch de
meeste uitspraken yan dien aard hebben weinig waarde, daar zij
te midden yan den strijd over het voor Java voegende regeerings-
stelsel geuit, en door de zucht om zekere bepaalde regeeringsbe-
ginselen aan te bevelen, ingegeven zijn. Merkwaardig is het echter,
dat een man als Junghuhn, die zooveel met de Javanenver-
keerd had, zieh geheel heeft geschaard aan de zijde van hen
die het ongunstigst oordeel over hun karakter geveld hebben. Hij
haalt in zijn groot werk over Java’s gedaante, bekleeding en
structuur de boven medegedeelde plaats uit de „Javaense reyse“
yan Kijklof van Goens in haar geheel aan, en voegt er deze
woorden bij: „Het karakter der Javanen schijnt in den loopvan
twee eeuwen bijna geen verandering ondergaan te hebben. Het
oordeel dat in 1656 over hunne inborst werd geveld, is van dien