I
millioen. Er blijven dus 111 millioen voor de eigenlijke Javanen
over. Maar het overwicht der Javanen berust niet alleen op hun
uitgestrekt gebied en hunne getalsterkte. In die eigenaardige
halfbeschaving die Java kenmerkt, hebben zjj den boogsten trap
bereikt. Hunne taal is de meest ontwikkelde en verfijnde. Bij hen
behoort schier uitsluitend te huis wat Java op het gebied van
literatuur en kunst merkwaardigs aanbiedt. Zjj hebben alle recht
als de typus der tegenwoordige bevolking van Java beschouwd
te worden, en als zoodanig bij iedere ethnographische beschnjving
des eilands op den voorgrond te staan. Het is dan ook mijn
voornemen in de volgende hoofdstukken vooral de Javanen te
beschrijven, ofschoon ik niet verzuimen zal aan te teekenen
waarin de Soendaneezen en Madoereezen van hen verschillen.
De Europeanen en vreemde Oosterlingen, ofschoon ietstalrij-
ker in de Soendalanden, zijn vrij gelijkmatig over dedriehoofd-
deelen des eilands verspreid. Wij zullen hun cijfer voor iedere
residentie afzonderlijk op eene andere plaats opgeven, en hier
alleen vermelden, dat, wanneer wij ook hen in rekening brengen,
de bevolkingsdichtheid voor de Soendalanden tot 4796, voor
Midden-Java tot 9865, voor Madoera en den Oosthoek tot 4421
zielen per vierk. geogr. mijl stijgt.
De vraag doet zieh intusschen voor, of het opgegeven bevol-
kingscijfer voor de verschillende gewesten van Java met genoeg-
zame juistheid geconstateerd i s , om ons te veroorloven daarop
berekeningen van dezen aard te gronden. Om deze vraag behoor-
lijk te beantwoorden, zal het noodig zijn stil te staan bij de wijze
waarop statistische gegevens op Java verkregen worden. ü it
onderzoek zal ons ook van nut zijn voor hetgeen later over de
statistiek van den landbouw, den veestapel en andere dergelijke
zaken in het midden zal worden gebracht.
De oude Javaansche vorsten waren met het cijfer hunner on-
derdanen slechts op uiterst ruwe wijze bekend; dat echter een
begin van bevolkingsstatistiek aanwezig was, blijkt uit de ge-
woonte om , bij de toewijzing van landerijen aan hoofden of amb-
tenaren om daaruit hunne inkomsten te trekken, niet de uit-
gestrektheid des lands, maar het aantal huisgezinnen er op gevestigd,
tot maatstafte nemen. De Compagnie, die zieh met de
inwendige aangelegenheden der landen, door hare vazallen be-
stuurd, niet bemoeide, wist er weinig meer van dan de vorsten.
De berekeningen van het bevolkingscijfer, uit dien tijd afkomstig,
rüsten steeds opdenzelfden ruwen grondslag. Radermacher schatte
in 1781 Java’s bevolking op 2,029,915 zielen1), Nederburg in
1795 op ruim drie en een half millioen5); doch de laatste
schrijver maakt de zeer juiste opmerking, dat zoowel de regen-
ten als de vorsten op Java altijd geneigd waren om het getal
huisgezinnen in hunne districten minder te doen voorkomendan
het wezenlijk was. In weerwil van de meer nauwkeurige opne-
mingen die in het Gouvernement van Java’s Noordoostkust op
last der Gouverneurs van Overstraten (1791—1796) en Engelhard
(1803) plaats hadden, kon zelfs Daendels (1808 1811) het
aantal der bevolking slechts in ronde en grootendeels op loutere
gissing steunende cijfers opgeven. Hij begrootte de bevolking
van geheel Java op 3,770,000 zielen, t. w. 200,000 voor de
tegenwoordige residentie Batavia met de landen van Tjiandjoer,
Bandong en Soemedahg; 350,000 voor het Tjeribonsche rijk,
met inbegrip van Limbangan en Soekapoera; 80,000 voor het
Bantamsche rijk; 1,540,000 voor de Yorstenlanden, waartoe des-
tijds nog Banjoemas, Bagglen, Kadoe, Madioen en Kediri en
eenige thans tot Soerabaja, Rembang en Samarang gerekende
regentschappen behoorden; en 1,600,000 voor de Noordoostkust
met inbegrip van Madoera en den Oosthoek. Dat de schatting
van Daendels te laag was, blijkt reeds daaruit, dat Engelhard’s
telling voor het Gouvernement der Noordoostkust. reeds eenige
jaren vroeger een cijfer van 1,879,559 zielen had aangewezen.
De eerste wezenlijke volkstelling die het geheele eiland om-
vatte, heeft plaats gehad gedurende het Engelsche tusschenbe-
stuur, op last van den Luitenant-Gouverneur Sir Thomas Stamford
Raffles. Zij stond in verband met de invoering van een
nieuw, ofschoon op oude grondslagen rustend stelsel van belas-
ting, waarvan destrekking was, dat de individueelelandbouwers
, Verhand. Bat. Gen. I I I . 427.
2) Verhand. over de vragen enz. 158.