In nauw verband met de rekenkunst staat het stelsel van
munten, maten en gewichten. Uit de Hindoe-periode van Java
zijn gouden en zilveren munten voorhanden van onregelmatigen
en deels zeer zonderlingen vorm; de oogst is echter gering en
met de verklaring van den beeldenaar heeft men het nog niet
ver gebracht. Yoor een groot deel schijnt de behoefte aan circu-
leerend medium op Java in vroeger tijd vervuld te zijn .door
den invoer van Chineesche koperen munten; want de Chineezen
waren voornamelijk de middelaars van den handel van
Java met andere gewesten. De oudste Nederlandsche berichten
omtrent Bantam vermelden reeds, dat daar jaarlijks 8 à
10 scheepsladingen van in China vervaardigde koperen munt
werden aangebracht. Deze munt, reeds toen bij den naam van
pitis of pitjis bekend, waardoor nog heden de Chineesche dui-
ten worden aangeduid, was over geheel Java gangbaar. Ieder
stuk had een rond of vierkant gaatje in het midden, waardoor ze
tot risten konden worden samengeregen. Men moet echter in dit
Chineesche geld twee soorten onderscheiden : echte Chineesche
tsiens van geel of rood koper en deugdelijk maaksel, welker invoer
van vroeger tijd dagteekent, en eene zeer siechte enbroze munt
van tin of lood van uiterst geringe waarde, die de Chineezen
opzettelijk voor den handel in den Archipel lieten vervaardigen
gelijk die later door siechte duiten Yan Europeesch maaksel
overstroomd werd — en waarvan de invoering op Java waarschijn-
lijk omstreeks het jaar 1590 een aanvang nam. Yan werkelijk in-
landsche munten uit de Mohammedaansche période op Java kent
men slechts koperen en tinnen stukken van Bantam en Tjeribon.
Onder de laatste zijn er die een Chineesch opschrift dragen, wat
ongetwijfeld samenhangt met het feit dat in de achttiende eeuw het
muntrecht in Tjeribon aan Chineezen verpacht was *). Eindelijk
kan nog vermeld worden, dat omstreeks 1819 de Sultan van Soe-
mënëp op Madoera op gouden en zilveren muntstukken van Europee-
schen oorsprong een Stempel liet slaan, met den naam Soemënëp
in Arabisch karakter, om hunne echtheid te constateeren 2).
*5 Netscher en v. d. Chijs, Munten v. N. I . 165.
2) Zie ovrer de Jav. munten vooral H . C. Millies, Récherches sur les monnaies des
Onder de vreemde munten die sedert de verschijning der
Europeanen in den Archipel op Java gangbaar waren, bekleedt
de Spaansche rijksdaalder of Spaansche mat de eerste plaats. De
Spaansche mat was langen tijd de meest algemeene munt in den
Archipel en ontving van de inlanders verschillende namen, waarvan
de bekendste zijn: re al, een verkorting van den Spaanschen
naam r e a l de ocho of stuk van achten; ringgit, dat eigenlijk
p o p beteekent *), en pasmat, eene verminking van het Neder-
landsche S p a a n s c h e mat . De Javanen rnaken onderscheid
tusschen realen van verschillenden Stempel en verschillend gewicht;
zij kennen een real padjeg die / 3, een real köbo die /2 .9 0 ,
een real sapi of real djaran die f 2.70, een real parentah die
f 2.56, een real pari die /2 .5 0 , en een real batoe die /'2.40
geldt. De deelen van den reaal hebben inlandsche benamingen.
Een halve reaal heet djampel, een vierde soekoe Ng., sekäKr.,
een achtste tali Ng., tangsoel Kr.
Sedert de regeling van het Indische muntwezen bij de wet
van 1854 is de Nederlandsche munt, doch voor Indie met een
bijzonderen Stempel en uitdrukking der waarde in Javaansch en
Maleisch geslagen, de eenige gangbare munt op Java; doch
artikel 12 der muntwet bepaalt, dat vreemde zilveren muntspe-
cien in ’s lands kassen in betaling worden aangenomen, tegen
een door den Koning, op voorstel van het koloniaal bestuur,
vastgestelden en op de innerlijke waarde gegronden koers. Diens-
volgensis, krachtens ordonnantie van 26 Juli 1856 (Stbl. n°. 39),
de Spaansche mat of pilaarmat op f 2.50, de Mexicaansche dollar
o p /2 .5 5 , mits volkomen gaaf en ongeschonden, gesteld.
De Javaan gaat meestal voort van de oude namen gebruik
te maken, en geeft ze dus aan de Ned. Indische muntstukken,
ook als zij er minder goed op passen. Hij noemt dus het stuk
van /2 .5 0 een ringgit,' den gulden een djampel, den halven
gulden een soekoe, het kwartje een tali, het stuk van tien
centen een wang. De naam pitjis, door de Europeanen tot pit-
jes verbasterd, werd sedert lang ook gegeven aan de Europeesche
indigènes de l’Archipel Indien (la Haye, 1871), p. 7—56.
^ Zie boven bl. 452.