kwame pen van een ooggetuige de stof kunnen leveren voor een
zeer aantrekkelijk tafereel van het Javaansche volksleven, en een
nieuw bewijs geven bij zoo vele, dat hier onder de eentonigheid
der oppervlakte inderdaad eene bonte verscheidenheid schuilt ').
Wij weten reeds dat de Javanen de visch zelden versch, maar
doorgaans gedroogd of op eenigerhande wijze verduurzaamd nut-
tigen 2). Onder de bereidingen is er eene die zoo merkwaardig
en tevens zoo algemeen in gebruik is, dat wij er een oogenblik
bij moeten stilstaan. Ik bedoel de zoogenaamde trassi, in het
Maleisch belatjan geheeten. Men maakt ze vän vischjes en gar-
nalen die men, zonder ze te ontweien, met water en een weinig
zout in een dichtgesloten aarden pot doet, en daarin laat gisten
tot alles in een pap verändert, waarna men het, water afgiet,
om het als saus te gebruiken, terwijl men het overige tot koek-
jes vormt, die eene der meest gewone toespijzen bij de rijst zijn.
Zelfs Europeanen gewennen zieh vaak aan I gebruik dezer stinkende
kost en eindigen met haar lekker te vinden.
Bij de Javanen, voor wie de visch zulk een belangrijk voedings-
artikel is , heeft sedert lang de kunstmatige vischteelt eene groote
ontwikkeling erlangd. Ook deze splitst zieh in twee takken: de
kweeking van zout- en van zoetwatervisch. De eerste is de belang-
rijkste en heeft uitsluitend de teelt van de ikan bandeng ten
doel, over wier beteekenis voor de voeding reeds vroeger werd
gesproken 3). De hoofdzetel dezer belangrijke industrie is de re-
sidentie Soerabaja, en in deze meer bijzonder het regentschap
Grissee, waar ook de vijvers voor deze teelt (tambaks) het best
zijn ingericht. Tn 1864 telde Soerabaja alleen 4313 tambaks, met
eene gezamenlijke nitgestrektheid van 35,211 bouws, Bovendien
telden de residentien Rembang, Djapara en Samarang aan de
eene, Pasoeroean, Probolinggo en Bezoeki aan de andere zijde,
gezamenlijk nög 5246 tambaks, doch meest allen van veel ge0
Zie b. v. de beschrijving eener groote vischpartij in West-Java bij Eaffles, Java.
I . 209. lk heb ze niet durven overnemen omdat ik niet weet of zij nog van onzen
tijd is. Voor ’t overige verdient daarmede de beschrijving van een dergelijk vermaak
op Borneo bij de Perelaer, Ethnogr. beschr. d, Dajaks, 206, vergeleken te worden.
2) Zie blz. 208.
3) Blz. 211.
ringere uitgestrektheid, daar zij met elkander slechts 10,857
bouws besloegen '). Sedert is het aantal der tambaks onder aan-
moediging der Regeering nog aanmerkelijk toegenomen; men noemt
thans onder de residentien waar zij worden aangetroffen, ook nog
Bantam, Krawang, Tagal en Madoera, hetzij omdat ze daar
sedert zijn aangelegd, hetzij omdat de enkele daar reeds vroeger
bestaande eerst in de laatste jaren inede in de belasting zijn
aangeslagen. De belasting op de tambaks, die in 1862/191,827
opbracht, was in 1874 tot een bedrag van / 260,812 gestegen,
terwijl de uitgaven daarvoor gedaan onbeduidend zijn. Deze
industrie is dus zeer voordeelig voor het Gouvernement, maar
zij is het niet minder voor den Javaan. De eigenaars van tambaks
behooren tot de meest welvarenden onder de bevolking,
en genieten daaruit in Soerabaja, naarmen zegt, een gemiddeld
jaarlijksch inkomen van / 260 per gezin, terwijl de gemiddelde
opbrengst van de rijstcultuur per landbouwend gezin op geen
vierde dier som kan geschat worden2). Wanneer en hoe deze
tak van industrie op Java ontstaan is, schijnt niet te kunnen
worden uitgemaakt. Gräwfurd gist dat de Javanen dien van de
Chineezen geleerd hebben, en Raffles had vernomen, dat hij te
Grissee sedert de 15fle eeuw wordt uitgeoefend. Daarentegen ver-
zekerde de regent van Sidajoe aan den heer van Spall, dat de
eerste vijvers in Soerabaja eerst in 1780 nabij Oedjong Pangka
waren aangelegd.
Wanneer men van de inrichting dier vijvers een denkbeeid
wil geven, stuit men weder op dezelfde zwarigheid, die men
telkens bij Javaansche zaken ontmoet: de eindelooze plaatselijke
verscheidenheid. „Zoowel de inrichting als het onderhoud der
vijvers,“ zegt de heer van Spall, „de wijze van de teelt der
visch en de heffing van de belasting zijn in de onderscheidene
gewesten zoo verschillend en uiteenloopend, dat schier in iedere
residentie deze aangelegenheid geaeht kan worden op eene
afzonderlijke wijze geregeld te zijn en in een verschallenden
toestand te verkeeren.“ Ik zal mij dus bepalen tot eene körte