oudste tijden regel is geweest, dan is men ook op Java in vele
gewesten daarvan afgeweken; deels door uitbreiding van de rechten
der nieuwe ontginners onder den invloed van het Mohamme-
daansche recht ‘) ; deels doordien de rechthebbenden aan het
blijvend bezit derzelfde akkers de voorkeur gaven boven perio-
dieke herdeeling; deels, wat vooral van de Soendalanden geldt,
omdat de politieke toestand een spoliatie der rechthebbenden door
hoofden of invloedrijke personen in de hand werkte, die, ofschoon
in hare gevolgen tot meerdere ontwikkeling van den landbouw
leidende, in hären oorsprong een onrecht was 2) ; deels eindelijk,
wat bepaaldelijk op Java’s Oosthoek betrekking heeft, omdat
de door aanhoudende oorlogen verwoeste en ontvolkte grond de
onbetwiste prooi werd van landverhuizers, die zieh de verlaten
akkers toeeigenden 3).
„De inlandsehe gemeenten,“ zegt art. 71 van het Regeerings-
reglement, „verkiezen, behoudens de goedkeuring van het gewestelijk
gezag, hare hoofden en bestuurders. De Gouverneur-
Generaal handhaaft dat recht 'fegen alle inbreuken. Aan die
gemeenten wordt de regeling harer huishoudelijke belangen gelaten,
met inachtneming der van den Gouverneur-Generaal of van het •
gewestelijk gezag uitgegane verordeningen.“ Ofschoon de slotbe-
paling van dit artikel de werking dezer voorschriften beperkt
tot die gewesten van Rederlandsch Indie waar zij met den be-
stäanden politieken toestand overeenkomen, is het over het groot-
ste gedeelte van Java inderdaad van toepassing.
In Bantam is de eigenlijke officieele naam der dessahoofden
djaro, en somtijds djoeragan. E r komen ook enkele kaloerahans
voor; doch zij zijn hier niet als in de Preanger de heersehende
vorm. De dessa’s, in dat geval onder een djaro vereenigd, heb-
ben meestal toch ieder nog hun eigen.djaro, en de eerstgemelde
heet in verhouding tot deze ondergesChikten hun loerah, d. i. hun
chef. De loerah heeft tot zijn diehst een door hem zelven benoemden
panglakoe, dien hij met de overbrenging der bevelen van het
>) BIz. 349.
2) Vgl. T. v. N. I. 1849. I . 401; 1S59. I. 164.
3) T. v. N. I. 1849. I. 54.
districtsbestuur aan de dessa’s onder zijn ressort belast. Tijdens
het Sultansbestuur ontleende in Bantam de djaro zijn gezag
aan den vorst of zij ne leenmannen en volgde doorgaans de zoon
den vader op. Ra de inlijving van het Bantamsche rijk tot 1844
werden de djaro’s door de Regeering aangesteld, op voordracht van
de oudsten of van het districtshoofd. Maar tegenwoordig wordt
het dessahoofd door de bevolking gekozen en zijn alle meerder-
jarige mannen kiesgerechtigd. Het gewestelijk bestuur is echter
bevoegd de geschiktheid van den gekozene te beoordeelen’ en
hem al of niet de acte van aanstelling (piagëm) uit te reiken.
Als verdere, veelal door de keuze of met medewerking der
bevolking voor hun leven aangestelde beambten komen, behalve de
dorpspriesters, nog voor: plaatsvervangers of helpers van den
djaro, hier pangiwa, ginds pawar, elders marinjoe geheeten;
voorts de djagakërsa, een onbezoldigd politiedienaar, tevens
boodschapper en brievenbesteller, en eindelijk de djoeroe toelis
of dessaschrijver. Ook nemen hier en daar de oudsten deel
aan het bestuur. In de bijzonderheden bestaat in Bantam in de
inrichting der dorpsbesturen eindeloos verschil; er zijn in de ge-
heele residentie misschien geen twee dessa’s te vinden waar alles
geheel op denzelfden voet is ingerieht ‘).
Yinden wij in Bantam reeds hier en daar de kaloerahan, zij
is vooral in de Preanger te huis. De loerah, die aan haar hoofd
staat, wordt hier, zonder medewerking der ingezetenen, door het
gewestelijk bestuur benöemd, op voordracht van het districtshoofd
, en veelal valt diens keus op een persoon die als panglakoe
of plaatsvervanger (wakil) van den loerah gefungeerd heeft, omdat
deze reeds met de zaken bekend is. Zulk een panglakoe of wakil
heeft de loerah in iedere kampong tot zijn ressort behoorende.
Men noemt die plaatsvervangers ook wel koewoe letik (klein
hoofd), in tegenstelling met den loerah, die ook koewoe gëdé
(groot hoofd) genoemd wordt. Voorts vindt men in iedere kaloe-
rahan amils of dorpspriesters, pantjalangs of politiedienaren en
een schrijverl).
A) Résumé, I. § 3 .
2) Bijdr. t. I. T. L. en Yk. N. V. IV . 2 vv.