maakt dan zijn volgeling met de verhalen, de gezangen en al
de vereischten der voorstelling bebend, laat hem de stukken die
hij bezit, lezen en uit het hoofd leeren, en geeft hem soms, bij
genoegzame vordering, eenig aandeel in de voorstelling zelve,
wat echter steeds als eene bijzondere gunst moet worden aange-
merkt. In dat geval maakt de tjantrik den aanvang der vertoo-
ning en eindigt steeds onder een brijgsrumoer, waarbij de gamelan
dapper meedoet. Onder dit luid misbaar staat de dalang op, en
neemt de plaats in van zijn leerling.
De dalangs van het minste gehalte vindt men natuurlijk in de
desa’s : in de hoofdplaatsen vindt men er die bijna als eene soort
van geleerden kunnen beschouwd worden, en niet alleen lezen
en schrijven kunnen, maar dibwijls een opmerkelijke kennis be-
zitten van de inlandsche literatuur. Een goede dalang moet wel-
bespraabt zijn, een grooten rijkdom van woorden tot zijne
beschikking hebben, de Javaansche etikette tot in de kleinste
bijzonderheden kennen, een wel gestoffeerd geheugen bezitten, en
een vlug vernuft om, wanneer het geheugen hem soms in den steeb
laat, steeds de gaping met een zedeles, .een vleiende toepassing
of een kwinkslag te kunnen aanvullen. Is het hem mogelijk, dan
zal hij zijn lampahhan vooraf nog wat bestudeeren; soms ook
steekt hij die bij zieh, om ze in geval van nood te kunnen
inzien. De dalang moet ook musicus zijn, daar zijne voordracht
telkens wordt afgewisseld door gezangen, die door de tonen der
gamelan begeleid worden. Yooral in die gezangen, maar soms
ook in de djantoerans en samenspraken, komen vele kawi-uitdruk-
kingen voor, die de dalang voor zijne hoorders moet verklären.
Ongelukbiger wijze schieten zij vaak daarin zoozeer te k o rt, dat
hunne verklaringen kant noch wal raken. Wordt de wajang bij
een voornaam hoofd gespeeld, dan wordt de dalang doorgaans
bijgestaan door een taledek of dansmeid, die zijne voorstelling
van tijd tot tijd door gezang afwisselt, waarvan de woorden,
zoo zij die al gebruikt, gewoonlijk geimproviseerd worden en
met de voordracht van den dalang niets te maken hebben.
De dalang vindt in de wajang-voorstellingen een middel van
bestaan en wordt daarvoor in de bedrijfsbelasting aangeslagen.
De gastheep voldoet hem een som, waarvan hij aan de muzikanten
en taledbks het hun verschuldigde uitkeert. Wanneer echter de
dalang in zijne eigene desa speelt, vordert hij in den regel
geen geld; hij beschouwt er zijne werkzaamheid als heeredienst, en
is daarentegen van andere heere- en van cultuurdiensten alsook van
debetaling van padjeg voor zijn sawah vrijgesteld, in dier voege
dat de andere dorpsbewoners zijn aandeel voor hem dragen. Ook
de vertooning bij een inlandsch hoofd wordt als heeredienst beschouwd
, en öf niet öf, bij groote feesten, met een geschenb, in een
kleedingstuk bestaande, beloond. In ieder geval heeft de dalang
met zijne helpers vrij eten, drinken en opium; het boven reeds
vermelde offer neemt hij mede naar huis, en hem komt ook toe
wat van de olie, waarmede de gastheer de blentjong heeft ge-
vuld, bij het einde der voorstelling is overgebleven.
Yraagt men den Javaan naar het doel der wajang-vertoonin-
gen, dan zal hij u antwoorden, dat zij moeten strekken om hem
beter in de oude geschiedenis van zijn vaderland in te wijden,
Die poppen brengen den inlander den grooten en heerlijken tijd
voor den geest, toen de goden en demonen met de menschen ver-
keerden; de voorstelling ontvoert hem aan de sfeer van zijn
werkelijk leven, en toovert hem die idealen, niet van zedelijbe
grootheid en reinheid, maar van wonderbare macht en boven-
aardsche genietingen voor, die in zijne oogen het hoogste goed
zijn. Een middel tot zedelijbe verheffing en veredeling des volbs
moet men in het Javaansche tooneel niet zoeken; maar hoe zouden
wij het daarvan een verwijt maken, wanneer wij bedenken hoe
weinig ook het onze aan die roeping beantwoordt? De dalang
kan zeker, indien hij een ernstig man is, ten gevolge der vrije
behandeling van de stof die men hem veroorlooft, lessen van
godsvrucht en levenswijsheid in zijne voordracht inweven; maar
indien hij zieh schikt naar den heerschenden smaak, — en wat kan
men beter van hem verwachten ? zal hij veeleer ver beneden
het peil van kieschheid en betamelijkheid afdalen, en in platheid
en gemeenheid de walgelijkste onzer oude kluchten op zijde
streven, zoo niet overtreffen.
Maar ook afgescheiden van deze toevoegselen, waarvan vele