Bali, het merkwaardige, vruchtbare, volkrijke, Madoera een
weinig in grootte overtreffende eiland, dat ten oosten van Java
ligt, wordt gewoonlijk niet tot de geographische groep van Java,
maar tot die der Kleine Soenda-eilanden gerekend. Nasporingen
van late dagteekening hebben getoond, dat deze verdeeling onjuist
is. Bali hangt uit physisch-geographisch oogpunt ten nauwste
met Java samen door eenheid van geologischen oorsprong en
gelijkheid van voortbrengselen, en is slechts door de ondiepe
wateren eener smalle zeeengte, straat Bali genoemd, van Java
gescheiden. De wäre grens tussehen de groep van Java en die
der Kleine Soenda-eilanden ligt aan de andere zijde van Bali,
en wordt gevormd door de wat breedere en zeer diepe straat van
Lombok. "Wanneer men deze zeeengte oversteekt, vindt men zieh
met betrekking tot de natuurlijke voortbrengselen plotseling als
in eene andere wereld verplaatst. Het verbazend verschil vooral
in de dierenwereld, gevoegd bij de diepte der scheidende wateren,
geeft de zekerheid dat men hier een gebied van geheel
verschillenden geologischen oorsprong betreden heeft.
Wij zullen echter, in onderscheiding van de vroeger genoemde
eilanden, Bali in onze beschrijving van Java niet opnemen. Wel
zullen wij er vaak den blik moeten heenwenden, om de sporen
van oude instellingen en gebruiken die wij op Java zullen aan-
treffen, te verklären; want Bali heeft den godsdienst en den rechts-
toestand trouw bewaard, die op Java heerschten voor er de Islam
werd ingevoerd. Met zonder reden heeft men Bali eene levende
antiquiteit genoemd. Gelijk sommige planten, de cycadeeen b. v ., in
het tegenwoordig geologisch tijdperk, als overblijfselenderoudheid,
de vöorwereldlijke scheppingen vertegenwoordigen, vertegenwoor-
digt Bali met zijn Siwa-dienst, zijn kastenwezen, zijne Hin-
doesche gebruiken, een elders in den Archipel geheel voorbijge-
gaan historisch tijdvak. Maar juist hierdoor is Bali, dat bovendien
ook politisch en administratief slechts door een zeer lossen band
met het hoofdeiland is verbonden, zoo volkomen van het heden-
daagsche, geheel geislamiseerde Java afgezonderd, dat de op-
neming van zijne beschrijving in ons werk de eenheid daarvan ve'r-
storen en den lezer door de dooreenmenging van geheel ongelijksoortige
toestanden het gemakkelijk overzicht bederven zou.
Zien wij thans nog welke wateren de kusten van Java bespoe-
len, en wij zullen ons voor ons tegenwoordig doel zijne ligging
genoegzaam voor den geest hebben gebracht.
De zuidkust van Java wordt bespoeld door den Indischen Oceaan,
die zieh, längs de zuidelijke gewesten van Azie, van Afrika tot
aan de Soenda-eilanden en Nieuw-Holland uitstrekt. Over dien Oceaan
voeren al de handelswegen die de eilanden van Insulinde
met Hindostan, Perzie, Arabie, de oostkustlanden van A friVa.
en , hetzij om de Kaap de Goede Hoop heen, of door het Suez-
kanaal, met Europa verbinden. Sumatra, Java en de Kleine Soenda-
eilanden vormen een cirkelboogvormige landketen die de wateren
van den Indischen Oceaan van de Maleische eilandenwereld
afweert, en ze alleen een doortocht gunt door de smalle zeeengten
die de keten in losse schalmen verdeelen.
De belangrijkste van die zeeengten is Straat Soenda, die Java’s
westeinde van Sumatra scheidt, en waarin de stroom van den
Grooten Oceaan zoo sterk is, dat men er met ongunstigen wind
bezwaarlijk tegen kan opzeilen. De straat wordt geacht aan te
vangen tussehen Tandjong Blimbing of den Ylakken Hoek, die
de zuidwestpunt vormt van Sumatra, en Tandjong Koelon of
Java’s Westpunt, het noordwaarts gekeerde uiteinde van Java’s
uitersten westhoek. De breedte bedraagt hier ruim honderd kilometers,
maar is al dadelijk bij den ingang der straat in twee
vaarwaters van zeer ongelijke wijdte gesplitst door het nabij Java’s
westhoek gelegen Prinseneiland. De smalle straat tussehen het
Prinseneiland en Ja v a , de Behouden Passage of Prinsenstraat
genoemd, wordt door de schepen die uit Europa naar Batavia
varen, althans in den oostmoeson, bij voorkeur gebruikt. Yoorbij
het Prinseneiland gekomen ontmoet men weldra het door een
vulkaan gevormde Poelo Bakata of Krakataoe. Tussehen dit eiland
en Java’s derde punt of Tandjong Lesoeng bedraagt de breedte van
het vaarwater slechts omstreeks 35 kilometers; maar men kan ook
zijn weg ten noorden van Krakataoe dicht längs de kust' van
Sumatra zoeken. Nog verder ontmoet men het eiland Soengejan
of Dwars in den weg, waardoor het vaarwater nogmaals in tweeen