De talrijkste ldasse wellicht van letterkundige producten wordt
op Java gevormd door de lakons of lampahhans, de Javaansche
tooneelstukken. Wij noemen ze doorgaans wajang-verhal en,
omdat de woorden aan d e , steeds door poppen voorgestelde
personen in den mond gelegd, worden afgewisseld en aaneengeschakeld
door de djantoeran, d. i. de beschrijvingen en ophelderingen
van den dalang of vertooner. Zulke verhalen bestaan er bij
honderden, en zij zijn altijd ontleend öf aan den cyclus der naar
Java verplaatste Hindoesehe heldensage, of aan ■% dien der verhalen
omtrent de heldendaden van Pandji, öf aan de lotgevallen der
rjjken Mädjäpahit en Padjadjaran. Op dit onderscheid werd ge-
deeltelijk reeds boven opmerkzaam gemaakt, en op het karakter
dezer letterkundige voortbrengselen zal ik terugkomen, alsik tot de
beschrijving der Javaansche tooneelvertooningen zal genaderd zijn.
De nieuwere Javaansche letterkunde bevat ook een aantal
geschriften die zedekundige voorschriften of lessen van levens-
wijsheid, hetzij .voor het algemeen of voor bijzondere klassen
van personen, zooals voor vorsten, staatsdienaren enz., beheizen. Zoo
bevat de door den heer Wilkens uitgegeven Lajang Sewäkä, gelijk
ook de titel aanduidt,* lessen voor dienaren. De voorschriften
hebben echter niet enkel tot de plichten van den dienaar jegens
den meester en zijne mededienaren, maar ook tot die van den
meester jegens zijn dienaar betrekking. ’t Is intusschen zeer
mogelijk dat ook de Sewäkä, gelijk zoovele andere geschriften
van dien aard, slechts eene moderne bewerking is van een
Kawi-gedicht, zooals ook door den heer Wilkens zelven bepaal-
deljjk wordt aangenomen.
Yan de tot dusver behandelde literatuur, die öf recht-
streeks in de sagen en voorstellingen van den voör-Islamietischen
tijd wortelt, öf althans zieh aan de traditien daarvan aanknoopt,
en slechts "hier en daar aan den nieuwen op Java ingevoerden
godsdienst herinnert, is eene andere klasse van letterkundige
voortbrengselen , die wij de priesterlijke literatuur kunnen noemen,
geheel onderscheiden. Zij bestaat grootendeels uit vertalingen of
navolgingen van Arabische voorbeelden, en omvat paraphrasen
van den Koran, — die echter nooit afzonderlijk, maar alleen
tusschen de regels van den Arabischen tekst voorkomen, dewjjl
de moslem het boek Gods alleen in de heilige taal waarin het
geschreven werd, leest en aanhaalt — ; dergelijke paraphrasen
van Arabische preeken en gebeden, ook veelal tusschen den
Arabischen tekst geschreven; handboekjes voor godsdienstig on-
derricht; vertaalde uittreksels uit Arabische geschriften over god-
dienstleer en recht. Zulke geschriften zijn veelal in pégon, d.i.
wel in de Javaansche taal, maar met de Arabische karakters
geschreven. Welke Arabische rechtsgeleerden op Java het hoogst
geschat worden, is in het vorige hoofdstuK gezegd; onder de
schrijvers over ,de godsdienstleer schijnt de scheikh Aboe Abdoe’l-
lah Joesof as-Sanoesi, een schrijver uit de negende eeuw der
Hedjra, wiens Schriften van den Atlantischen Oceaan tot den
Indischen Archipel bekend zijn,' het meeste gezag te hebben.
De nüchtere Islam zou intusschen weinig in den smaak zijn
gevallen der fantastische Javanen, indien hij zieh niet, voor hij
tot hen werd gebracht, met een honten tooi van wonderverhalen
en legenden van heiligen en profeten had omhangen. En de
Javaan is niet in gebreke gebleven daar nog veel van het zijne
bij te doen en de oude heldensage van zijn eigen land op de
zonderlingste wijze daarmede dooreen te haspelen. Op deze
wijze is een nieuwe, in de hoofdzaak niet oorspronkelijke, maar
toch met Javaansche elementen vermengde roman-literatuur
ontstaan, die vaak in buitensporigheid van karakter voor de
oude Pandji-verhalen niet onderdoet.
Onder den naam van Ambijä, transscriptie van het Arabische
anbijáo, d.i. profeten, wordt dikwijls in de Javaansche literatuur
eene kategorie van geschriften vermeld, waarin de legende
der profeten van den vroegsten tijd af wordt behandeld. Het is
stellig verkeerd de Ambijä, zooals dikwijls geschied i s , als een
bepaald werk voor te stellen; men vindt onder dezen naamver-
schillende, nu eens längere, dan kortere, nu eens in poezie en
dan weder in proza geschrevene bewerkingen der profeten-legende,
met meer of minder fantastische toevoegselen opgesierd. De meest
beroemde, door Kaffles ') ten onrechte eene paraphrase van den