rijst heeft te Batavia een gewicht van 2 7 , te Samarang van
28, te Soerabaja van 30 pikols. Het Gouvernement rekent bij
den zouthandel een kojan op 30 pikols.
Inhoüdsmaten en gewichten gaan natuurlijk in elkander over,
omdat men gaarne het gewicht eener zekere hoeveelheid van
een bekende waar gebruikt om ook de zwaarte van andere
voorwerpen uit te drukken. Zoo wordt de gantang ook als gewicht
gebruikt, in dier voege dat men daarbij denkt aan het gewicht
van een gantang bras. Daar intusschen de gantang als maatzeer
ongelijk van grootte i s , verschilt de gantang bras ook aanmer-
kelijk in gewicht, zoo zelfs dat men in Oost-Java een gantang
op 5 katti’s stelt, terwijl die in Midden-Java op 10 katti’s
gerekend wordt. Even vaag is ook het gewicht van een pikol,
welk woord in het Javaansch en Maleisch eigenlijk een schouder-
vracht of mans last beteekent. Men kent uit de geschiedenis
van de koifiecultuur de oude Preanger pikols van 225 Amst.
ponden; in het algemeen placht de zwaarte van een pikol plaatse-
lijk te verschillen. Thans evenwel is door het Nederlandsch gezag
de pikol vastgesteld op 100 katti’s, d. i. 125 Amst. ponden van
0.49469 kilogr., zoodat de pikol aan 61.7613 kilogr. gelijk is.
In ’t Jav. heet de pikol (juister pikoel) in Krämä ook rembat
en in het algemeen datjin, een Chineesch woord dat eigenlijk
een u n s t e r beteekent. De katti is van Chineeschen oorsprong
en behoort eigenlijk tot het goudgewicht, maar is thans met
haar veelvoud, de pikol van 100 katti’s, ook voor anderezaken
in algemeen gebruik. De bahar of b a r, een gewicht dat vroeger
in Bantam bij de leveringen van peper in gebruik was, is van
Arabischen of Perzischen oorsprong. Men schatte te Bantam de
bahar peper op drie pikols of 375 Amst. ponden, en verdeelde haar
in 200' of 250 koelaks; maar men zegt dat de koelak waarnaar de
peper door de Lampongsche onderhoorigen aan de vorsten moest
geleverd worden, zoo groot was, dat de 250 koelaks wel 1000
ponden wogen.
Voor het wegen van goud is de katti op Java verdeeld in 16
tahils, de tahil in 2 realen, de reaal in 4 soekoe’s , de soekoe
in zes wangs. De mas is een minder nauwkeurig bepaald gewicht,
daar zij nu een achtste, dan een tiende van een reaal bedraagt. Voor
het wegen van opium is de katti mede in 16 tahil, de tahil in 10 tji, de
tji in 10 timbang verdeeld. Alleen voor fijnere wegingen met
goud- of opiumgewicht gebruikt men ook de balans, die op
Java met een uitheemschen naam tradjoe (het Perz. trazoe)ge-
noemd wordt.
Een gewichtige factor voor de kennis der beschaving van de
Javanen is hun kalender en wat daarmede in verband staat. De
nieuwste ontdekkingen op dit gebied hebben echter aan het licht
gebracht dat daarin minder oorspronkelijks wordt aangetroffen
dan men vroeger meende ’).
De oude Javaansche tijdrekening, gevolgd in de gedenkstuk-
ken uit den Hindoetijd, heet de aera van Adji Säkä, en wordt
door de overlevering in verband gebracht met de komst op het
eiland van een vorst of hooger wezen van dien naam, waaraan
de invoering van godsdienst en wettelijke orde wordt toegeschre-
ven. De jaren van deze aera • zijn de Indische luni-solaire, die
nog op Bali in gebruik zijn. Het jaar bestaat namelijk uit twaalf
maansomloopen of wäre maanden, maar wordt van tijd tot tijd,
ongeveer op de wijze van het Joodsche jaar, door de intercalatie
van schrikkelmaanden zoo na mogelijk met den loop der zon in
overeenstemming gebracht, zoodat het een gemiddelden duur
erlangt die met ons zonnejaar overeenkomt. Er heeft langen tijd
vrij wat verschil van gevoelen bestaan omtrent het juiste tijdstip
waarop deze aera van Adji Säkä een aanvang nam, maar men
mag aannemen dat daarover thans een voldoend licht verspreid
is. Het blijkt dat toen de Javanen de Mohammedaansche tijdrekening
aannamen, die naar zuivere maanjaren van 354 dagen
te lt, zij die maanjaren als de voortzetting hunner vroegere zonne-
jären beschouwden, en dus eenvoudig doortelden als hadde er
geene verandering plaats gehad. Het Arabische jaar 1043, aan-
vangende op 8 Juli 1633 nieuwe stijl, was het eerste maanjaar
*) Voor de Javaansche tijdrekening kan men geen beteren gids volgen dan den heer
Cohen Stuart, die haar aan een meermalen herhaald onderzoek heeft onderworpen.
Zie T. v. N. I. Jg . 1850. I. 315; Voorrede op de Brätä Joedä , 6, en verb. 271;
Regeeringsalmanak voor 1868, 12; T. v. h . Bat. Gen. XX, 195.