lingen tot den God dien zij vereerden, verheven was. Evenwel ont-
breken ook de sporen dezer nihilistische leer noch in de Javaansche
ngelmoe’s , noch in het leven der JaTaansche sangtäpä’s. Het duide-
lijkst vertoonen zij zieh in de ngelmoe banjoe bening, de leer van het
klare water. Die door hare beoefening zijn opgeklommen tot de
duizelingwekkende hoogte waarop men erkent dat het niet-zijn
het wäre wezen i s , die zijn boven de wereld en al hare eilende
yerheyen. „De tand des tijds knaagt aan hen niet, de stor-
men der wereld beroeren hen niet; worden zij kwalijk bejegend,
gescholden , bestolen, zij bezitten een zee yan lankmoedigheid;
vreugde en leed laten hun hart ongeroerd, rein als helder water,
doorzichtig als glas 1)“. Doch ook tot deze leer klimt men slechts
op door yerzaking der wereld en- het dooden des yleesches: ook
het Boeddhisme heeft zijn täpäleyen. Maar wanneer dan die klui-
zenaars yerklaren: „het ontstaan der wereld was een ongeval;
haar bestaan is niet werkelijk maar slechts schijn; het niet-zijn
is het wäre wezen, het niet-zijn is God; daartoeterugtekeeren
door den dood is het wäre leven, en daarom moet men den
zinnelijken mensch dooden 2)a; dan is het zeker niet te verwon-
deren, dat zij. althans die iets meer yan het Mohammedaansche
begrip yan den levenden God in zin en gemoed hebben opge-
nomen, zulke uitspraken goddeloos vinden' en hare verkondigers
tot de tijang pasek 3) , de ketters en godloochenaars, rekenen.
Intusschen is een grof soort van atheisme op Java ook in het
volksleven doorgedrongen, en men yindt er zelfs onder de een-
voudige dessa-bewoners, die aan Allah geen ander bestaan
toekennen dan in den n a a m Allah, dien zij met hunne spraak-
organen vormen, zoodat de mensch zelf de maker yan Allah
is. Zulke tijang pasek bekreunen zieh om geene godsdienstige
plechtigheden hoegenaamd. Zij trachten het leven zooveel mo-
gelijk te genieten, want met den dood is alles uit.
Het is opmerkelijk hoevele richtingen in het godsdienstig leven
elkander in de Javaansche dessa kruisen. Men moet blind zijn
om niet teerkennen, dat de gedachten aan het bovenzinnelijke en
i) Mededeel, V I. 223. 2) Mededeel. V I I. 80. 3) Het Arab. fasiq.
den oorsprong aller dingen een groot deel van het leven van dat
yolk vervullen, al zijn zij daarbij op de zonderlingste doolpaden
geraakt. Naast de volgelingen der ngelmoe pasek, de leer der
godloochenaars, der ngelmoe adjar, de leer der Siwaïetische ascese,
en der ngelmoe banjoe bening, de leer van het Boeddhistische
plëngklalëng of denken zonder inhoud ’), yindt men er ook on-
derscheiden sekten van zoogenaamde moslemen, die zieh door
eigenaardigheden van leer of praktijk onderscheiden en door de
orthodoxe priesterschap als ketters beschouwd worden. Onder deze
sekten is wel de merkwaardigste die der tijang doel, door hunne
tegenstanders pasek doel geheeten. De oorsprong en eigenlijke
beteekenis van den naam d o e l schijnt onbekend te zijn. Yan
hunne godsdienstoefeningen wordt yerhaald, dat zij, onder dansen
en springen en hard schudden met het hoofd, zoolang de geloofs-
belijdenis van den Islam uitschreeuwen tot zij bedwelmd neder-
storten, in welken toestand zij voorgeven ingevingen te ont-
vangen. Wij erkennen hierin gemakkelijk de d i k i r (Arab.
dzikr) of lofvermelding Gods, eene wijze van godsdienstoéfening
die ook onder de orthodoxe moslemen yan den Indischen Archipel
zeer gewoon is-, en in het algemeen door de mystische theologen yan
den Islam zeer wordt aanbevolen, maar zieh slechts hier en daar in
den vorm eener zoo onzinnige dweeperij vertoont. In het bijzonder
doen ons de tijang doel aan de draaiende derwisjen te Con-
stantinopel denken, wier oefeningen in deze soort van religieusen
waanzin tot de merkwaardigste vertooningen behooren die de hoofd-
stad van Turkije den reiziger aanbiedt. Intusschen is het bekend
dat op Java de orthodoxe geestelijkheid van de tijang doel een
grooten afkeer heeft en hen van allerlei ergerlijke ketterijen
beschuldigt. Onder andere verhaalt men van hen, dat zij zieh
voorstellen door hunne eigenaardige oefeningen tot eene weder-
geboorte als Hollandsch contrôleur of zelfs als resident te geräken.
Doch zonder dat ik voor de zuiverheid yan hun geloof zou durven
instaan, meen ik ze juist voor geen slechter moslemen dan de
massa der Javanen te mögen houden. Zij vormen eene nauw
Zie over dit woord Mededeel. IV. 224. V III. 254.
22*