oliebronnen op Java. De proefboringen die, ten gevolge van dat
besluit, op verschillende plaatsen, zooals bij Ngemba in de vallei
van de Loes6 in Samarang, en op eenige plaatsen in de Tjeri-
bonsche districten Madja en Palimanang plaats hadden, hebben
echter geen günstig resultaat opgeleverd, en wel eenigszins ge-
strekt om de meening van Junghuhn te bevestigen, dat Java
bevonden zal worden wel op vele plaatsen, maar nergens belang-
rijke hoeveelheden aardolie op te leveren, omdat de grondstof
waaruit de onderaardsche hitte de aardolien stookt, namelijk het
meer of min volledig in bruin- of zwartkolen herschapen en tus-
scben zandsteenlagen besloten bout, wel over geheel Java ver-
spreid, maar doorgaans slechts in kleine nesten voorhanden is.
Intusschen zou het voorbarig zijn den moed op te geven. Het
scheikundig onderzoek heeft bewezen dat, ofscboon de meeste
aardolien van Java van gebrekkige hoedanigheid en eer met den
naam van bergteer te noemen zijn, echter zoowel in Eembang
als in Tjeribon petroleum van zeer goede hoedanigheid voorkomt:
en wat de hoeveelheid betreft, heeft de ondervinding ook in
Amerika geleerd, dat uit bronnen die aan de oppervlakte slechts
zeer weinig opleverden, verbazende hoeveelheden van veel vloei-
baarder aardolie opwelden, nadat de oorsprong der bron door
putboring was opgespoord. Men heeft thans de aandacht vooral
op de residentien Soerabaja en Madoera gevestigd, en men verwacht
eene herziening van het besluit omtrent de ontginning van
petroleum, waardoor de bezwaren, aan de proefnemingen Verbünden,
zooveel mogelijk zullen worden weggenomen. Yooral in het
Soerabajasche district Kotta, bij Tandjong Lor en Tandjong Ki-
doel, alsmede bij Poempoengan, vindt men aardoliebronnen die
reeds nu niet onbelangrijke hoeveelheden aan de inlanders ople-
veren. Die bij Poempoengan b. v. worden op eene jaarlijksche
opbrengst van 140 pikols geschat. Omtrent het doel waarmede
de inlanders de aardolie inzamelen, kan men eenige bijzonder-
heden vinden in de reizen over Java van Poerwä Lelänä. Hij
bezocht onder andere de dessa Dandang-ngilo in Rembang, om
met hare petroleumbronnen kennis te maken. „Dezelfde bron“
zegt hij, „levert water en olie, maar de zooveel lichtere olie
blijft op het water drijven, en komt vaak in zoo groote hoeveelheid
te voorschijn, dat zij het water geheel bedekt. Al de be-
woners van Dandang-ngilo en die van drie of vier naburige dessa’s
maken van de olie gebruik tot verlichting, in weerwil van
den niet zeer aangenamen reuk, en veel wordt nog in den vreemde
verkocht, deels om als geneesmiddel tegen de schürft te worden
aangewend, deels om er de naden en reten van prauwen mede
te dichten.“
Onder de zoute delfstoffen van Java behooren vooral vermeld
te worden het keukenzout dat door de inlanders uit de modderwellen
van Koewoe en Selo in de residentie Samarang gewonnen wordt,
en het salpeter dat de groeven van Soetji in de Soerabajasche
afdeeling Gresik in grooten overvloed opleveren. In het tweede
deel zullen wij gelegenheid vinden over beide uitvoeriger te spre-
ken. Op het voorkomen van aluin in de zwavelmeren behoef ik
hier niet terug te komen.
Wat metalen betreft kan Java de vergelijking met geen der
andere groote eilanden van Insulinde doorstaan. In de bedding
van sommige rivieren vindt men eenig stofgoud, maar de hoeveelheid
is volstrekt onbeduidend; alleen aan den linkeroever der
Tji Donan, tegenover het eiland Noesa Kambangan, schijntnog
eenig werk van de inzameling gemaakt te worden. Een onderzoek,
in 1868 door den mijningenieur van Diest ingesteld, naar
zink-, lood- en koperertsen op den berg Sawal, heeft tot de
uitspraak geleid, dat voor de industrie van de ertsen aan den
Sawal niets te verwachten is. IJzer is menigvuldiger; men vindt
het op onnoemelijk vele plaatsen in verschillende vormen, als
zwavelijzer, magneetijzer, bruinijzersteen, maar doorgaans in zeer
fijn verdeelden toestand. Mangaanerts wordt in de Preanger in
het bed der Tji Berem in Soekapoera aangetroffen.
Zoo weinig over de metalen van Java te zeggen valt , zoo
veel zou kunnen worden medegedeeld over de minerale bronnen,
zoo koude als warme, die, gelijk van een zoo vulkanisch land
te verwachten is, op Java uiterst menigvuldig zijn. Junghuhn
heeft er in zijn groot werk over Java reeds 70 uit alle deelen
des eilands opgesomd, en sedert zijn nog een aantal andere ont-
9*