hare populariteit verloren. Wie den Javaan in zijhe eigenaardigheid
wil leeren kennen, sla hem vooral gade bij de voorbereiding, bij
het genot en bij de waardeering van dit vermaak. Jammer dat
bet zoo uiterst moeilijk i s , bet in weinige woorden te beschrijven.
Wij stuiten hier weder op de gewone zwarigbeid die zieh voordoet
bij alles wat het leven der inlanders betreft. Men kan er sebier
. niets van zeggen in algemeene trekken, omdat het onvermogen
van den inlander om het wezenlijke van het onwezenlijke te
onderscheiden, zieh overal vertoont in de z a k e n , en zijn daar-
mede tred houdende ongeschiktheid om door abstraheeren van
het bijzondere tot het algemeene te komen, zieh evenzeer afspie-
gelt in de namen. Er zijn verschillende soorten vaD wajangs,
die niet alleen in de onderwerpen en in de vormen der poppen ver-
schillen, maar ook in schier alles wat de inrichting van het tooneel
en de muzikale begeleiding betreft. Zelfs de stof van de kelir
of het scherm waarachter de dalang de poppen beweegt, en de
sluiting der kist waarin ze geborgen worden, verschilt naar de
soort van wajang die vertoond wordt, en alles draagt bij iedere
klasse van vertooningen zijn eigen bijzondere namen. De plaat-
selijke afwijkingen zijn eindeloos, maar overal ergert men zieh
wanneer nieuwe gebruiken worden ingevoerd, wanneer alles
niet strikt volgens de adat plaats heeft. Zoo achten vele Javanen
het een hoogst bedenkelijk verschijnsel, dat er revolutionairen zijn
die het wagen de blentjong, de groote, geelkoperen lamp die bij
de vertooning boven het hoofd van den dalang hangt, met petroleum
in plaats van met kokos-, katjang- of kemiri-olie te voeden ’).
Het woord w a j a n g beteekent eigenlijk s c h a d u w e n of
s c h imme n . Toegepast op de poppen wier schaduw zieh op het
verlichte scherm vertoont, wordt het in Krämä vervangen door
r i n g g i t , dat p o p p e n of f i g u r e n beteekent, en daarom ook
de naam is geworden van het voormaals meest gewone muntstuk,
de Spaansche mat, wegens de poppen die daar opstaan, zooals
men bij ons schertsender wijze een gulden een p o p noemt. Van
ringgit stamt ook af het woord pringgittan, zooals de plaats
genoemd wordt waar de wajang wordt vertoond. Bij aanzienlijke
Javanen dient daartoe een kleine overdekte gang, die gewoon-
lijk het woonhuis met de daarvoor geplaatste pandäpä— een op
pilaren rustend dak, met een eenigszins verheven vloer daaronder,
— verbindt. De gewone desabewoners laten, als zij een wajang-
partij willen geven, daarvoor doorgaans een luchtig gebouwtje
tegen hunne woning plaatsen en daarmede in verband brengen.
In die pringgittan nu wordt de kélir gespannen, en tusschen het
gordijn en de woning verzamelen zieh de vrouwen des huizes
met hare vriendinnen en kennissen. Aan de andere zijde van de
kölir zit de dalang of vertooner, met de mannen aan zijne rechter-,
de jongelingen aan zijne linker-zijde. Aan de mannelijke toe-
schouwers is dus het gezicht der wajang-poppen zelven gegund,
terwijl de vrouwen alleen de schaduwen daarvan op het scherm
zien. Achter den dalang staan de instrumenten voor de muzikale
begeleiding; boven zijn hoofd brandt de lamp; naast hem staat
de kist die de poppen en den verderen tooneeltoestel bevat, en
daaraan hangt aan een kettinkje een soort van ratel, kepjak ge-
heeten, dien de dalang met den voet in beweging brengt, wanneer in
den loop van het stuk het krijgsrumoer moet worden nagebootst.
Nog staat bij den dalang een aarden kom, waarin vóór den
aanvang der voorstelling reukwerk wordt gebrand, en een geel-
kopören bekken met offerspijzen, die wel de dalang of een der
muzikanten mede naar huis neemt, maar waarvan men toch
vooronderstelt, dat vooraf de geesten de fijne onstoffelijke kracht
genieten. De Javanen gelooven dan ook dat de smaak er af i s ,
maar dit neemt niet weg dat de dalang gewoon is op de hoe-
veelheid en hoedanigheid der gave scherp toe te zien.
De wajang is van drieerlei soort: wajang poerwä, gedog en
karoetjil of kalitik. De eerste naam beteekent: de oude, oorspronke-
lijke wajang. Deze soort bepaalt zieh, zooals reeds vroeger vermeld
werd, uitsluitend tot den cyclus der Hindoesche heldensage, en
wordt vertoond met poppen, omstreeks twee voet groot, uit dik
en stijf buffelleder gesneden, met beweegbare gewrichten en met
allerlei kleüren. beschilderd, of ’tzij gehefel ’tzij gedeeltelijk verguld
of verzilverd. De vormen zijn afschuwelijk en hebben niets