pefsonen slechts ten deele kan vereenzelvigd worden met die klasse
van Javanen, waarvan de Commissaris Generaal van den Bosch in
zijne bekende „Memorie“ zegt: „Onder de Javanen wordt eene tal-
rijke klasse van Proletariers gevonden. Ongenegen zieh op een bestendig
beroep toe te leggen, dwalen zij het land rond, dan eens
arbeidende, zoo zij daartoe gelegenbeid vinden, dan weder stelende
en roovende, zoodat zij werkeljjk gevaarlijk voor de publieke
rast zijn.“ Het is aan die zwervers, die eerst orang menoempang
worden wanneer zij geregeld werk in de dessa’s vinden, dat
ook die ruwe gägabouw in bet gebergte moet worden toege-
scbreven, die tot zulk een roekelooze vernieling der bosseben
aanleiding geeft ’). Van dezelfde blasse van personen zegt een
ander schrijver: „Een man zonder dessa of velden noemt men
op Java een melantjong, een zwerver, een deugniet 2).“
De middelklasse in de dessa, die er gewoonlijk de meer-
derheid der bevolking uitmaakt, bezit öf eigen velden öf beeft
recht op een aandeel in de gemeenschappelijke. Men noemt hare
leden in de meeste streken sikep, welk woord eigenlijk d i e n s t -
p l i c h t i g e beteekent, omdat namelijk de verplicbting tot de
heerediensten eigenlijk rust op de bezitters van den grond. In
Bagelen noemt men ze koeli kentjeng of boeli koewat, in Kadoe
koeli kentjeng of koeli bakoe, verder oostwaarts dikwijls go-
gol. Zonen dezer landbouwers, die zelven boofden van huisgezinnen
worden, bebben recht om mede hun aandeel in de
gemeentevelden te erlangen; evenzoo van elders körnende vreem-
delingen van denzelfden stand, mits zij een getuigscbrift van bun
vroeger dessahoofd kunnen overleggen, en nadat zij een jaar lang
ingezeten der nienwe dessa geweest zijn, zonder reden tot Machten
te hebben gegeven. Wanneer de bevolking te groot wordt in
verhouding tot de bescbikbare gemeentevelden, of indien herdee-
ling in onbruik is geraabt, neemt men zijn toevlucht tot den
aanleg van tegals in de tot de dessa gerekende mark, die later
') Zie bl. 516.
2) D’Ablaing van Giessenbur-g, Is het ontw. der cultnurWet op wettige grondslagen
daargesteld? 13.
zooveel mogelijk in sawahs worden herscbapen *), of men zendt
een deel der bevolking uit tot vestiging van een doeboeh 2),
waaruit dan later dikwijls een nieuwe dessa ontstaat. Bestaat
noch tot het een, noch tot bet ander gelegenheid, dan is het
noodzakelijk gevolg dat de aandeelen te klein worden om een
gezin te onderhouden. Er ontstaat dan in de dessa overbevolking
en armoede. Hoe men ooit heeft kunnen beweren, dat de Javaan-
sche instejlingen daarvoor vrijwaren, is mij een raadsel. De te
groote versnippering der velden is reeds hier en daa r, vooral in
de volkrijke gewesten van Midden-Java, een werkelijbheid geworden
en zal er meer en meer wränge vrucbten dragen s).
Om van de wijze der verdeeling een denkbeeid te geven,
ontleen ik het volgende voorbeeld aan den heer van Hoevell 4).
Wanneer eene dessa van b. v. 300 landbouwende huisgezinnen
in bet bezit is van 300 bouws sawah, zal bet dessahoofd misschien 4
bouws, ieder der mindere boofden 2j , elke prijaji ongeveer een
bouw ontvangen, zoodat er of | bouw voor elken sikep over-
blijft. Het spreebt intusscben dat deze cijfers verschillen, naar-
mate de dessa in verhouding tot bet getal huisgezinnen een
grooter of kleiner hoeveelheid sawahs bezit. Maar zelfs aan de
hier aangenomen verhouding moet men niet te veel hechten.
Ook daarin bestaat ongetwijfeld oneindig veel plaatseljjk verscbil.
In de laatste weken voordat ik dit schreef, heeft zieh in die
gedeelten van Java waar het gemeentelijb grondbezit heerscht,
een merbwaardig verschijnsel voorgedaan. Honderden dessa’s zijn
tot eene blijvende verdeeling der gemeentevelden onder de recht-
hebbenden overgegaan, onder aanmoediging en goedkeuring van
het Indisch Bestuur. Het Opperhestuur in Nederland heeft dit
verschijnsel eenigszins bedenkelijk geacht en den Gouv. Generaal
groote matiging voorgeschreven, terwijl het verschil in ziens-
wijze over dit punt . hoofdzakelijk schijnt geleid te hebben tot de
vraag om ontslag door den Heer Loudon ingediend en door
') Vgl. blz. 516. s) Blz. 589.
3) Vgl. de getuigenissen die ik hieromtrent bijeen bracht, Gids, 1866. 11.316. Zie
ook T. v. N. I. 1866. I. 496.
4) Reis over Jav a , 1. 59.