in tuinen gekweekt wordt. De Soendasche naam is kämili of
koemili, de Javaansohe kentang. Dezen laatsten naam hebben de
in]anders ook gegeven aan de door de Europeanen ingevoerde
aardappelen, die, op eene hoogte van 3000 ä 4000 voet gekweekt,
op Java zeer smakelijke knollen opleveren. De Javanen zelven
maken er echter zelden gebruik van en telen ze slechts om ze
aan de Europeanen te verkoopen. Ter onderscheiding noemt men
de Javaansche aardakers kentang Djäwä en de aardappelen
kentang Wlanda (Javaansche en Hollandsche kentang).
Doch boven al de andere op Java gekweekte aardvruchten
komt om hare voedende hoedanigheden de voorrang toe aan de
dangder, eene verscheidenheid van de in West-Indie zoo bekende
kassave of maniok (Janipha manihot). De Javaansche maniok
komt sedert onheugelijke tijden op Java voor en is, naar men
zegt, Ult China mgevoerd. Maar ofschoon zij als voedsel de rijst
ver overtreft en door de schier voorbeeldelooze gemakkelijkheid
harer aankweeking een merkwaardig contrast vormt met de zoo
vde morgen YOrderende rijstplant, is hare cultuur op Java zeer
weinig verspreid e n , naar het schijnt, bijna geheel tot Bantam
beperkt. In die residentie wordt ze echter door sommige planters
met groot voordeel verbouwd en door de bevolking met graagte
gegeten ’). Eene groote uitbreiding der teelt van dit voortreffe-
lijk gewas zou Java, met zijne zieh steeds uitzettende bevolking,
kunnen behoeden voor het altijd dreigend gevaar van gebrek
door mislukking van den aan zoovele gevaren blootgestelden
rijstoogst. Ongelukkig is er niets dat in de oogen van den Javaan
de vrucht van dewi Sri te boven g aa t, en meent hij geen behoorlijken
maaltjjd te hebben gedaan, al heeft hij veel voedzamer spijzen
genuttigd, indien hij geen rijst gegeten heeft. Hoevelen trouwens
zijn er bij ons onder de mindere klassen, die evenzoo over een
inaal zonder aardappelen denken! En nog tot een ander punt
strekt zieh de overeenkomst uit. Want evenals bij ons het alge-
meen gebruik der aardappelen van betrekkeiijk nieuwen tijd dag-
teekent, wist men zieh op Java in het begin dezer eeuw nog
zeer goed den tijd te herinneren, toen in vele streken kruiden
en knolgewassen het hoofdvoedsel van den kleinen man waren
en rijst voor hem een artikel van weelde was ’).
Haast de voedingsmiddelen behoort onder de päläwidjä eene
belangrjjke plaats aan de kapas of katoenplant, waarvan de ver-
schillende soorten en verscheidenheden het botanisch geslacht
Gossypium uit de familie der malvaceeen uitmaken. Men weet
dat, behalve de kruidachtige of eenjarige katoensoorten (Gossypium
herbaceum), ook heesterachtige of meerjarige (Gossypium
arboreum) voorkomen. Ook van deze laatste zijn sommige ver-
scheidenheden op Java niet onbekend, zooals de kapas mori
(Gossypium micranthum) en de kapas Wländä, of Hollandsch
katoen (Gossypium vitifolium), waarvan de inlandsche naam wijst
op het feit dat deze soort door de Hollanders uit Suriname naar
Java is overgebracht. Doch ofschoon de kapas mori, waarvan de
vezel wit, fijn en zeer deugdzaam is, hier en daar verbouwd
wordt, behandelen de inlanders haar meer als een eenjarigen
dan als een overblijvenden heester, waardoor de grootste voor-
deelen verloren gaan; en van de kapas Wländä, die eerst na negen
maanden vrucht geeft, zal men niet licht geregelde aanplantin-
gen vinden, ofschoon wel eens enkele struiken in de kampongs
gevonden worden, waarvan dan het katoen meest tot lamppitten
wordt gebezigd. De inlander verstaat de rechte behandeling der
meerjarige soorten niet, en wenscht die ook niet te verstaan,
daar hij de akkers die hij er voor bestemde, geheel voor de rijst-
cultuur zou moeten missen. Hij geeft de voorkeur aan de eenjarige
soorten, waarvan hij de vruchten reeds na vier maanden
kan inoogsten, zoodat hij ze na afloop van zijn rijstoogst nog
als tweede gewas kan planten. Hij gebruikt daartoe onderschei-
den varieteiten van* Gossypium Indicum, die hij samenvat onder'
den naam kapas Djäwä-, Javaansch katoen; in Bagelen en Sama-
rang, ten gevolge der bemoeiingen van het Gouvernement, hier
en daar het New-Orleans katoen (Gossypium religiosum), dat hij
door den naam kapas pandjang onderscheidt. Yelen zijn echter
l) Sollewijn Gelpke, t. a. p, 180,