wijde baai werden bespoeld, en ook grootere schepen I tot
kort onder den wal konden ankeren. Thans is de omvang der
baai door bet slijk der in haar uitmondende rivieren en door
de riffen die de polypen alom rondoxn de in haar gelegen eilandjes
hebben opgebouwd, aanmerkelijk beperkt; een breede gordel van
moerassen omzoomt het zuiden der baai en scheidt Bantam van
zee; grootere schepen kunnen niet langer een ankerplaats vinden,
daar de diepte niet meer dan vier vademen bedraagt, en alles
voorspelt dat weldra de baai van Bantam alleen nog in de ge-
schiedenis een plaats zal behouden. De schadelijke uitdampingen
der moerassen hebben een groot deel der bevolking langzamer-
hand van het strand der baai verdreven, en zijn oorzaak geweest
dat de zetel des bestuurs naar het dieper landwaarts gelegene
Serang is verlegd.
Yan de veelvuldige eilandjes die voor en in de baai van Bantam
verspreid liggen, is het voornaamste Poelo Pandjang of het
Lange eiland, aan hare noordwestelijke invaart gelegen. Dit ei-
land bestaat uit koraalsteen, die veel tot kalk gebrand wordt,
is een uur lang en een half uur breed, en is bewoond door eene
bevolking van ongeveer 300 zielen; uit verschillende eilanden
van den Archipel samengevloeid, maar waaronder eene vestiging
van Boegineesche kooplieden de eerste plaats bekleedt. De aan-
slijking gepaard met de vlijt der bevolking heeft den bodem
vruchtbaar gemaakt, maar het gebrek aan goed water is oorzaak
dat de bewoners morsig zijn en aan huidziekten lijden.
Yan Tandjong Pontang oostwaarts opvarende ontmoet men
eerst de uitstekende punt Tandjong Kaik en vervolgens den
hoek Oentoeng Djawa (Java’s heil), die de westelijke grens
vormt der baai van Batavia, gelijk de hoek van Krawang de
oostelijke. Op grooteren of kleineren afstand van de kust liggen
eene menigte kleine eilanden, meerendeeis koraalrotsen met
altijddurend groen bedekt, en niet of slechts tijdelijk door in-
zamelaars van agar-agar en tripang bewoond. Ofschoon deze eilanden,
dikwijls onder zeer zonderlinge namen, zooals Menschen-
eter-eiland, Groot en Klein Kombuis, enz., aan de zeelieden
wel bekend zijn, verdienen zij in onze beschrijving geene opzettelijke
vermelding. Dit is echter het geval wel met het eiland
Onrust, door de inlanders Poelo Kapal of Scheepseiland genoemd,
en aan de westelijke invaart der baai van Batavia gelegen.
Dit eiland was de groote scheepstimmerwerf en het voorname
tuighuis der Oost-indische Compagnie, waar men alle werktuigen
en materialen bijeen vond, om de grootste schepen even gemak-
kelijk als in het vaderland te hersteilen, en zelfs des noods ge-
heel nieuwe te bouwen. Men vond er groote zaagmolens, een
ruimen vijver om het hout in te bergen, zware kranen om de
schepen mee op zij de te wenden, en tot beveiliging een onre-
gelmatig, uit vijf bastions samengesteld fort. De werklieden bestanden
deels uit slaven en ballingen, deels uit zoogenaamde
vrijen, die echter zelden verlof kregen om naar Batavia tegaan,
en aan een streng toezicht van den kant des bevelhebbers on-
derworpen waren. De bedrijvigheid die hier heerschte, wordt door
de Marre in zijne dichterlijke beschrijving van Batavia tamelijk
levendig in de volgende regelen geschetst:
vO dierbaar e ila n d .................
Daar ’t alles woelt en slaaft en eeuwig onrnst is,
Daar zelfs de nacht verstuift en hare dnisternis,
Als dnizend stemmen en ontelbre hamerslagen
De zon, als voor den tijd, uit ’s werelds kimmen jagen.
Hier sloopt, hier bouwt, hier klutst, hier voegt men in ’t verband;
Daar staat het zeegevaart door heet harpuis in'hrand.
’t Javaansehe strand weergalmt door znlk een woest geschater,
Op vleugels van den wind gevlogen over ’t water.
De zwarte Pekpunt1) hlaakt door een onleschbren gloed.
De smook vervult de lucht, de bijl en dissel woedt,
Sloopt bosch bij bosschen uit al de oostersche waranden.
Een berg van ijzer uit de noordelijke landen
Verdwijnt hier uit het oog. Een stroom van pek en teer
Vloeit längs het eiland, dat gestadig vraagt om meer.
Men sleept, men torscht alom met balken , sparren, deelen,
Het woelt en snort rondom de wondre zeekasteelen,
Of al de’ y?erejd hier alleen in arbeid was.»
Doch van al dien luister bleef weinig over na het bezoekdat
in 1800 door een Britsch eskader, onder bevel van kapitein Ball,
') Zoo noemde men een der boiwerken, waarin het pek gekookt werd.