in handen der Europeanen en vreemde Oosterlingen. De klein-
handel op de pasars geeft echter veel vertier, vooral sedert de
belemmeringen zijn weggenomen, die vroeger de pasarpacht
daaraan in den weg legde. Een bijzondere handelsgeest schijnt op
Java de bewoners van Koedoes in de residentie Djapara te on-
derscheiden. Zij verspreiden zieh over een groot deel des eilands
om handel te drijven, maar keeren steeds terug naar hunne woon-
plaats, waar eene welvaart, rijkdom en weelde heerschen, waarvan
Java niet licht een tweede voorbeeld zal aanbieden.
ZEYENDE HOOFDSTUK.
Huiselijk en maatschappelijk leven.
Denken wij ons een vreemdeling op Java die er voorheteerst
van eene hoogte een uitgestrekt landschap, zelfs in een goed
bebouwd en dicht bevolkt gedeelte des eilands, gadeslaat, hij zal
zieh aan ons voordoen met de vraag op de lippen, waar toch
de dorpen te vinden zijn die den inlander tot woonplaats ver-
strekken. Yan huizen of torens is nergens een spoor te vinden;
slechts boschjes met dicht loofgewelf liggen tusschen de bouw-
landen verstrooid. Maar in die boschjes zijn de woningen verscholen.
Een woud van palmen en andere vruchtboomen, in groepen ver-
deeld en als het ware een eiland vormende te midden der zee van
sawahs die het omgeeft, — ziedaar het tooneel dat een Javaansch
dorp op een afstand aan de blikken van den beschouwer biedt.
Deze dorpen worden door de Europeanen in het algemeen
met den naam dessa genoemd. Het is het laag-Javaansche desä,
waarvoor de hooge taal doesoen zegt. Ten onregte wordt echter
dit uit het Sanskriet stammende woord ook op de Soendasche
gewesten toegepast. Hier heet eene verzameling van woningen
eigenlijk lemboer, maar wordt zij dikwijls ook door de inlanders
zelven met den Maleischen naam kampong genoemd. Een lemboer
vormt evenwel niet even als de dessa een zelfstandige gemeente.
ledere dessa heeft haar eigen dorpshoofd; in de Soendalanden
vormen meerdere lemboers of kampongs eene kaloerahan, d. i.
eene gemeente aan wier hoofd een loerah staat. Een kaloerahan
heeft eenige overeenkomst methetgeen men in Friesland van ouds
eene grietenij placht te noemen, een district dat meerdere dorpen
omvatte, maar die gezamenlijk slechts een gemeentehoofd, den
grietman,. hadden. Deze inrichting bestaat, gelijk men weet, nog
in die provincie, ofschoon men thans ook den grietman „burge-
meester“ noemt. Zelden gebeurt het dat een kaloerahan uit een
enkele lemboer bestaat; want de lemboers zijn doorgaans zeer
klein, en bevatten slechts een twintigtal huisgezinnen. Daarentegen
komen in eigenlijk Java wel eens dessa’s voor die van honderd
tot duizend huisgezinnen teilen '). Zeer groote dessa’s behooren
echter tot de uitzonderingen, omdat de dessa steeds de neiging
heeft om zieh bjj toeneming der bevolking te splitsen. Wanneer
nieuwe ontginningen noodzakelijk worden, en de daarvoor gebruikte
velden te ver van de kom der gemeente verwijderd zijn, zendt
de dessa eene volkplandng u it, die aanvankelijk, onder den naam
van doekoeh, dien men met gehücht of buurt zou kunnen
vertaten, met de moeder-dessa een geheel blijft uitmaken, maar
niet zelden, wanneer het aantal gezinnen tot omstreeks een
twintigtal is aangewassen, zieh tot een afzonderlijke dessa vormt,
en öf een eigen dorpshoofd kiest, öf zieh, met terzijdestelling
van haar recht van vrije keuze, zulk een hoofd laat opdringen
door den Regent, die doorgaans, met het oog op den invloed dien
hij wenscht te oefenen, liefst dorpshoofden onder zieh heeft die
aan hem hunne plaats in de maatschappij verschuldigd zjjn. Even
zulk een uitzwerming der bevolking, en om dezelfde reden, heeft
natuurlijk ook vaak in de lemboers der Soendalanden plaats,
maar de beirekking der dus ontstane gehuchten, hier veelalbabakan
genoemd, tot de kaloerahan waartoe ookhetmoederdorpbehoort,
wordt niet zoo gemakkelijk verbroken. Hoe klein over het geheel
het aantal huisgezinnen is dat een dessa of lemboer uitmaakt,
kan men ook daaruit besluiten, dat het aantal dessa’s en kampongs
*) T. v. N. I. 1853. I I . 467.