Yan de overige waren ingenomen:
door de Gouvernementscultures. . . . . . . . . 39,884 bouws.
en door de teelt van andere gewassen. . . . . 342,978 „
terwijl onbeplant bleven......................... 486,060 „
Totaal 3,005,679 bouws.
Daarentegen waren van de met levend water besproeide sa-
wah’s 78,116 en van de van regen afhankelijke 2,885, tezamen
81,001 bouws, na den rijstoogst op nieuw met padi beplant,
zoodat men bij de berekening der opbrengst per bouw een totaal
van 2,217,758 bouws moet ten grondslag leggen. De gezamen-
lijke productie bedroeg 47,353,285 pikols padi '), waarbij echter
moet worden in aanmerking genomen, dat 113,288 bouws, ten
gevolge van bandjirs (overstroomingen) en van den aschregen
die de uitbarsting van den Merapi in April vergezelde, geheel
mislukten. De gemiddelde productie per bouw was 21.35 pikols,
doch stijgt als men alleen de geslaagde velden in rekening brengt ,
tot 22.5 pikols. Hoezeer evenwel, ’t zij de geschiktheid van den
bodem , ’t zij de vlijt of de verständige handelwijze der bevolking,
’t zij plaatselijke omstandigheden, ’t zij eindelijk de nauwkeurig-
heid deropgaven versehillen, blijkt daaruit, dat de staten aan
sommige residentiën meer dan het dubbel, aan andere minder
dan de helft der gemiddelde productie toekennen. De hoogste
opbrengst gaven Pasoeroean met 49.2 en Banjoewangi met 46.14,
de laagste Rembang met 9.23, Djapara met 10.02 en Pekàlongan
met 11.79 pikols per bouw. In sommige streken ontstond vrees voor
gebrek of althans voor buiterigewone prijzen, zoo zelfs dat buitenge-
wonehulp derRegeering vereischt werd, terwijl in andere meer
dan gewone overvloed heerschte. De gansche gewonnen hoeveelheid
moest het hoofdvoedsel verschaffen aan 13,864,173 zielen 2), uitma-
kende 2,940,467 huisgezipnen, waarvan 2,186,680 zieh aan den
landbouw wijdden, en 1,804,906 in het hezit van eigen veldenwaren.
0 Het verslag uver 1872 vermeldt nog de productie van een deel der particulière landen
ten bedrage van bijna twee millioen pikols, maar die onvolledige cijfers zijn ons
van geen nut om tot eene begrooting ¡der geheele opbrengst van Java te géraken.
") Het versebil tusschen dit cijfer en het totaalcijfer der bevolking (bl. 261) geeft
dus het cijfer der bevolking van de particulière en Vorstenlanden, ten bedrage van
3,427,027.
De cijfers voor 1873 zijn in meer dan een opzicht günstiger.
Er waren, de tweede aanplant medegerekend, 2,345,434 houws
met padi beplant. Op met levend water besproeide sawah’s be-
sloeg de eerste aanplant 1,321,933, de tweede aanpiant van padi
135,042 bouws, terwijl van alle van den regen afhankelijke
velden te zamen 881,358 bouws een eersten, 7,101 een tweeden
aanplant van padi ontvingen. De oogst leverde 52,244,530 pikols,
of gemiddeld 22.27, en wanneer de niet geslaagde velden worden
afgetrokken, 22.95 pikols per bouw. Pasoeroean had weder
de hoogste productie, nam. 51.09, en Rembang en Krawang
hadden de laagste, nam. 13.75 en 12.71 pikols per bouw. Ook
wanneer wij aannemen dat de bevolking de gewone vermeerde-
ring ondergaan heeft, die wij in de residenties waarover de sta-
tistiek loopt, op omstreeks300,000 zielen kunnen schatten, is de
productie per hoofd, die het vorig jaar iets beneden 3.5 pikols
bleef, tot een weinig böven dat bedrag gestegen.
Er doen zieh hier nu hoofdzakelijk twee,vragen voor: voor-
eerst of de rijstproductie voldoende is voor de voeding der bevolking;
ten andere of zij in behoorlijke evenredigheid staat tot
de uitgestrektheid der gronden voor den aanplant gebezigd, en
van den tijd en de krachten daaraan ten koste gelegd. Nemen wij
aan dat Java gemiddeld 3.5 pikol per persoon aan padi oplevert,
dan moeten wij niet uit het oog verliezen, dat de gewichtsvermin-
dering bij het pellen minstens 46 percent bedraagt, zoodat 3
pikols ten 50 katti’s padi slechts 1 pikol en 89 katti’s bras
opleveren. De. enkele pelmolens die in de Preanger [ gevonden
worden, maar in een staat van verval verkeeren, hebben hierop
geen noemenswaardigen invloed. De Javaan heeft dus per hoofd
ruim een half katti rijst daags om te voorzien in de behoefte
die bij ons voor de massa’s door brood en aardappelen te zamen
vervuld wordt. De voedende hoedanigheid van rijst staat daarbij
niet alleen ver beneden die van brood, maar zelfs beneden die
van aardappelen, en men. zou dus tot de conclusie komen dat
de Javaan, zoowel wat hoeveelheid als hoedanigheid hetreft,
allerellendigst gevoed wordt. Ik moet echter opmerken dat de
waarde dezer conclusie niet groot i s , zoolang wij niet nauwkeu-
34