onderzoeker Melipona minuta *) genoemd. Deze bij nestelt in
den wilden staat in de holen en gaten van kalkrotsen, en maakt
hare was in onregelmatig gevormde raten en in cellen voor het
jonge broedsel. Alleen de eerste wordt door de inlanders inge-
zameld; zij is zwartachtig, week en kleverig, en wordt bij het
batikken of met figuren beteekenen van katoenen stoffen gebruikt,
op eene wijze die wij elders zullen leeren kennen. Yoor de korven
wordt hier gewoonlijk een stuk van een bamboehalm, 3 k 4 voet
lang en | ä { voet in doorsnede, of ook een gedeelte van een
arenstam gehezigd. De beide helften, door splijting verkregen,
worden, na te zijn uitgehold, weder met touwen samengebonden.
Zij hangen gewoonlijk onder het uitstekende deel van het dak der
woning, en „zoo“ , zegt de äangehaalde schrijver, „huist een
diertje, dat niet veel grooter is dan een mier, geen angelheeft,
ja zelfs hij zijn vliegen niet gonst, in vertrouwehjke nabijheid
onder hetzelfde dak met den bewoner der dorpen in het eenzame
gebergte gelegen; het is een der leden van zijn huisgezin, en
leeft, gelijk hij, stil en tevreden.“
Ik mag van de insectenwereld geen afscheid nemen zonder nog
even stil te staan bij een verschijnsel dat in alle tropische gewesten,
en niet het minst op Java, de aandacht der reizigers pleegt
te trekken, ik meen het koorgezang dat door de insecten tijdens
de avondschemering wordt aangeheven. Het is als of de millioenen
muggen, kevers, sprinkhanen, krekels en andere gevleugelde
koristen, die zieh des daags in het dicht geboomte schuil houden,
slechts den ondergang der zon afwachten, om in eenmengeling
van gonzende, krassende, piepende, fluitende, klepperende, gorgelende
, snorrende, brommende, tjilpende, sissende en klaterende
geluiden los te barsten. Duidelijk kan men twintig en meer verschil-
lende tonen onderscheiden, die door de velerlei muzijkanten
worden voortgebracht; maar al deze geluiden vereenigen zieh
tot een oorverdoovend tjilpend gegons, dat, als op het sein van
een onzichtharen kapelmeester, zieh nu eens met aangroeiende,
dan eens met afnemende kracht laat hooren, doch nooit geheel
*) Vgl- boven, blz 157, van eene verwante soort, Melipona vidua, gezegd werd.
ophoudt. Men verneeint die insectenkoren, die, op een afstand
gehoord, eenige overeenkomst hebben met het ruischen der ooren,
zoowel in de strandvlakten, als in de hoogstammige wouden van
het gebergte. Lang nadat de duisternis zieh geheel over wouden
en beemden verspreid heeft, duren ze voort met dezelfde kracht,
maar omstreeks middernacht wordt het stiller en sterft langza-
merhand het requiem weg, dat der tot rust zieh voegende natuur
werd toegezongen. Alleen het eentonig geklep van den geitenmel-
k e r, die met tallooze vledermuizen des avonds op de insecten jacht
maakt, en te gelijk met het gekwaak der.kikkers hunkoordoor
zijn gekerm accompagneert, overleeft alle andere geluiden, en weer-
klinkt nog schel en luid terwijl de gansche overige schepping zwijgt.
Yan de rusteloos bedrijvige insecten tot de in trage rust
levende mollusken of weekdieren schijnt de overgang geenvoor-
uitgang. Evenwel valt ook bij deze hoofdafdeeling van het dierenrijk
veel belangrijks op te merken. Yan de huidzakdieren oftunicata
spreek ik slechts met een enkel woord, om te vermelden dat ook
in de wateren die Java’s kust bespoelen, de salpen, kleine ge-
leiachtige, dikwijls in lange ketenen samenhangende diertjes, in on-
telbare menigte ronddobberen en des nachts de zee door haar phos-
phorisch licht doen glinsteren.Yan de conchiferen of schelpdieren zijn
de mantelkieuwigen (palliobranchiata), ofschoon grootendeels tot de
voorwereldlijke scheppingen behoorende, in de wateren van Java
door soorten van Terebratula enLingula vertegenwoordigd. Maar
oneindig menigvuldiger en van oneindig meer belang zijn de plaat-
kieuwigen of lamellibranchiata, waartoe alle tweeschalige weekdieren
behooren bij wie de beide schelpen door een scharnierband
verbonden zijn. Yan deze leveren vele soorten een voor-
treffelijk voedsel, op Java niet minder dan in Europa geacht.
De plaats van onze gewone oester (Ostrea edulis) wordt er in-
genomen door Ostrea imbricata, de tiram der inlanders, die met
evenveel smaak door de Javanen als door de Eropeanen, maar
door eerstgenoemden slechts met groente of tamarinde gestoofd,
wordt genuttigd. Op sommige tijden komt ook de kokhaan (Car-
dium edule), bij de inlanders kräng, in groote hoeveelheden voor;
maar dit weekdier wordt, even als eene nu en dan te koop aan