halve den mgrbot heeft hij ook eenige babajans of boden tot
zijne beschibking. Met het godsdienstig onderwijs bemoeit bij
zieh niet. Dit is, wat het volbsonderricht betreft, aande kaoems,
den grooten hoop der gemeene priesters, overgelaten, en wat
het hooger godsdienstig onderricht aangaat, aan eene bijzondere
klasse van geestelijken, de eigenlijke wetgeleerden, die met
den Arabischen naam alim of ngalim, en nog meer met den
door den inlanderniet begrepen meervoudyorm oelämä of ngoelämä
worden aangeduid ‘). Zulke wetgeleerden hebben in de Gouvernementslanden
geene officieele positie, tenzij ze als perdikans aan het
hoofd eener santrischool mochten geplaatst zijn. Anders trek-
ken zij rond om onderwijs te geven waar men hunne diensten
verlangt, of winnen het levensonderhoud door afschriften te ver-
vaardigen van den Koran en de bitabs. Doch in de Yorstenlan-
den hebben, nevens den hoofdpriester, den Mas Pangoeloe of
Kjai Pangoeloe, die als voorzitter fungeert, en de onder hem
staande kStibs en modins, ook eenige ngoelämä’s zitting in de
Soerambi, en moeten,op sommige plechtige dagen, voorlezingen
uit den Koran in de Pannepen of het vorstehjk babinet door de
ngoelämä’s verricht worden. Bijzondere opmerking verdient het,
dat in de Yorstenlanden de' priesters der verschillende blassen
aan de rangen der burgerlijke ambtenaren geassimileerd zijn.
De Mas Pangoeloe heeft den rang van toemenggoeng’, de ngoe-
lama s hebben dien van kliwon, de ketibs dien van panewoe,
de modins dien van panatoes of mantri. Het is een opmerkelijk
voorbeeld hoe de Mohammedaansche instellingen zieh naar de
inlandsche hebben moeten plooien. De priesters ter hoofdplaats
zijn vereenigd in eene bijzondere wijk, in de nabijheid van de
moskee, en het is daarom dat de Pangoeloe, als hun hoofd, even
als de overige toemenggoengs, ook boepati of wijbmeester is en
m die hoedanigheid ondergeschikt aan den Rijksbestierder, als
hoofd van het burgerlijk bestuur. Doch in zijne geestelijbe hoedanigheid
staat hij aan het hoofd der Pangoelon, d. i ., zooals wij het
misschien het best zouden bunnen uitdrukken, van het naar hem
') Arab, älim en ’olamäo, bet laatüte bij ona, als wij van opstersche wetgeleerden
spreben, verbasterd tot nlema.
genoemde departement van eerdienst, terwijl hij als hoofd der
gansche geestelijkheid nog den titel van Wadäna baoem draagt.
Het blijbt mjj echter niet of zijn gezag zieh ook uitstrekt over de
soeränätä’s , een corps van gewapende geestelijken aan den dienst
van den Kraton verbonden, onderscheiden door een kris met
zilveren gevest, en o. a. belast met de taak van het slachtvee
te dooden, wat, wegens de daarbij door den Islam gevorderde
formaliteiten, ook in de dessa’s door den dorpspriester verricht
wordt. Maar uitdrukkelijk wordt ons bericht dat in de Soeränä-
tan of hofkapel van den vorst de dienst door den Mas Pangoeloe
en de soeränäta’s verricht wordt. Ik moet intusschen op-
merken dat wat hier over de geestelijkheid in de Yorstenlanden
gezegd is, aan de wellicht reeds eenigszinsverouderde berichten
van Winter is ontleend, die daarbij vooral het oog had op Soe-
rakarta. Doch de instellingen van Soerakarta en Jogjakarta zijn
in alle hoofdzaken ongeveer dezelfde en ondergaan weinig ver-
andering waar niet, zooals met de priesterlijke rechtspraak is
geschied, rechtstfeeks door het Gouvernement wordt ingegrepen.
De lagere geestelijken, de gewone dessa-en kampongpriesters,
.dragen in de verschillende deelen van Java zeer verschillende
namen. Kaoem, de meest algemeene, ofschoon door de Javanen
ook van de enkele priesters gebruikt, zou als oorspronkelijk
collectief-benaming kunnen worden opgevat, en gehouden voor
het Arab. q a um, volk, menigte; doch daar kaoem met kaim
afwisselt, en dit laatste overeenkomt met het Arab. qäim,
hoofd, chef, ben ik geneigd kaoem te beschouwen als verbasterd
uit een der van qäim afgeleide meervoudvormen ‘). In Bantam
wordt ook aan den dessapriester soms de naam pangoeloe
gegeven s) , en omgekeerd vindt men ook wel het hoofd eener
moskee kaoem genoemd 3). Pangoeloe en kaoem zullen dus in
den grond hetzelfde beteekenen; en dat het gebruik van
beide namen niet altijd scherp gescheiden is, laat zieh daar-
uit verklären, dat ook de geringe dorpspriester, even als het
1) Vgl. Juynboll in T. v. N. I . 1870. I. 450.
2) Resume. 9.
3) T. v. N. I . 1858. I I . 373.