nen binnen den omtrek aauwezig waren. Drie jaren later waren deze
werken voltooid. Aan de buitenzijde, doch onmiddellijk tegen den stads
ringmuur, was eene smalle binnengracht, dan volgden goede builenwerken,
en eene breede buitengracht, waarover ophaalbruggen. — In het jaar
1597 verleende W il l e * I , Hertog van Gelder, twee vrije jaarmarkten
aan E l b d r g ; de eene acht dagen na Beloken Paschen en de andere
op St. Gallendag , welke ieder acht dagen duren zoude. Thans heeft
men er zes jaarmarkten , waarvan de eerste invalt op den derdeu
Dlngsdag in Augustus, zijude eene schapenmarkt, de tweede acht dagen
later, zijnde insgelijks eene schapenmarkt, de derde , de vierde
en vijfde, den tweeden, derden en vierden Wocnsdag in October,
zijnde beestenmarkten , en de zesde den 1 November, zijnde mede eene
beestenmarkt i terwijl de kermis den vierden Woensdag in October
invalt. — In 1458 werd door A r n o l d , Hertog van Gelder, het sche-
pendom in vrijheid vergroot , ter belooning van belangrijke diensten
door die van E l bd r g aan hem bewezen.
De stad is zeer regelmatig gebouwd , zijnde een langwerpig Vierkant
, omringd met eenen buitengewonen hoogen inuur met 24 ronddee-
len. Zij heeft vier poorten, welke geplaatst zijn in liet midden van
elk der vier zijden van de stad, zoodat men, op het midden der
markt staande , door de vier poorten zien kan. Van deze poorten
zijn twee inet spitse torens voorzien , welke wel onderhouden worden.
De eene wordt de V isc h p o o rt genoemd, welke uitkomt op de haven
, die van eene ruime kom voorzien is, waarin de schepen des winters
veilig kunnen liggen , en omringd met eenige huizen , waardoor
zij tot eene aangename voorstad verstrekt. De drie andere poorten
staan aan de landzijde, de eene , die in het Noordoosten Staat,
wordt de Me enpoort, zoo veel als de G em e cn tep o o rt, gehee-
ten , en de andere in het Zuidwesten , de Goorpoort, de vierde, de
Oo stp o o rt. Deze werd vroeger ook het Klein e p o o r tje genoemd,
dewijl er alleen voetgangers konden doorgaan , doch, sedert het aan-
leggen van den straatweg längs de Zuiderzee door E l b d r g , is deze ingang
veranderd, daar die weg op de Oosterpoort nitloopt. Zij draagt ook wel
den naam van G ra af lie n d rik sp o o rt, naar Grave H e n d r ik v a n d en
B e r g , die niet verre van dit poortje een kasteel gehad heeft, waarvan
de muren nog overgebleven. zijn , en hetwelk n u , tot ondcrscheidene
woningen verbouwd, nog onder den naam van het Hoog-Huis be-
kend is. Als iets zonderlings kan men aanmerken, dat voorheen iedere
poort zijnen bijzonderen invoer had; door die van de westzijde der stad ,
welke aan de zee gelegen was , werd de visch in de stad gebragt;
door die van de noordzijde, buiten welke de weilanden liggen , het
gras, hooi , melk en boter; door die aan de oostzijde f daar meest
boschaadjes te vinden zijn , het hout; en door die van de zuidzijde,
alwaar meest bouwlanden liggen, het koorn. Hier is ook eene haven,
met een hoofd in zee uitgeboöwd, bevaarbaar met sebepen uit de Zuiderzee
körnende, mits niet zwaar beladen zijnde, alzoo zij niet zeer
diep is. De gedemple binnengracht, welke onmiddellijk tegen de stads-
ringmuur aankwarn , heeft in het jaar 1578 den naam van de Doe-
lens ontvangen en behouden ; terwijl deze grond destijds doov de
kloveniers en gewapende burgers gebezigd werd, om zieh in het schijf-
schieten enden wapenhandel te oefenen. Deze Doelens worden thans
tot boomkweekerijen , leerlooijerij ,s touwslagerij of lijnbaan en moes-
tuineu gebezigd, en zijn, in erfpacht, door de stad uitgegeven. —
Het zuidelijke gedeelte der buitengracht is , onder de benamiug van
de P e e p e n k o lk bekend ; terwjjl de overlevering wil, dat aldaar,
in het jaar 1480 , bij den onverhoedschen overval van L intelo , on-
derscheidene ruilers (Bovenlanders, schimpenderwijze Poepen genoemd)
zouden verdronken zijn.
De wallen, welke evenwijdig met den ringmuur, de stad in het Vierkant
omgeven, en waarvan ieder regthoek met een bastion voorzien
is , beschermen de stad bij buitengewone watervloeden. Zij zijn aan-
genaam door het hooge geboomte, dat er op geplant is, en hetwelk veroor-
zaakt, dat E l bd r g deszomers eer een bosch dan eene stad gelijkt, terwijl
daardoor tevens de huizen voor de schrale winden gedekt worden. Thans
heeft men buiten de wallen ook sierlijke wandelingen met bloeijend
heestergewas beplant, ten algemeenen gebruike , aangelegd. De vier
boiwerken worden thans in erfpacht uitgegeven; zijnde dat ten 0 .
gelegen een kerkhof voor de Israeliten. In het Noorderboiwerk Staat
een runmolen , en -de Wester- en Zuiderbolwerken , dienen tot moes-
tuinen.
Midden door de stad loopt de O o stb e ek of H u isb e e k , over welke
vijf steenen bruggen liggen, die tot groen-, zaad- of botermarkt ge-
bruikt worden. De vischbank, welke nog tot in 1829 op de Mid-
delste brug in de stad stond, is sedert, dien tijd buiten de Vischpoort
, bij de Havensluis verplaalst.
Men telt er binnen de muren 558 h., van welke de meeslen niet
aan en tegen elkander gebouwd zijn, maar tusschen elkander eene
ruimte van twee voeten hebben, welke men T u s s c h e n h u iz en noemt.
Deze huizen zijn bewoond door 571 huisgez., uitmakende eene bevol-
king van ruim 2 10 0 inw. _
Gpmerkelijk is het plaveisel der stoepen voor de huizen, meestal
zamengesteld uit kleine witte en zwarte veldkeitjes, welke, even als
mozaik , - allerhande figuren , als menschen , kerken , boomen , bloe-
men en dergelijke voorstellen. — De verlichting der straten geschiedt
te E l b d r g , sedert het jaar 1854, door fraaije reverberes.
Wereldlijke gebouwen zijn : het S ta d h u is , in de Kerkslraat, dat,
tusschen de jaren 1595—1596, door Arend t h o e B o e c o p , Hegter der
Veluwe, tot eenen bürg opgebouwd zijnde, in het jaar 1401 door hem
voor 900 Rijngtfldens aan de stad verkocht is , waarna het tot het
tegenwoordige gebruik werd ingerigt, en waar belangrijke ar.chiven
bewaard worden. Het oudste der nog aanwezige gebouwen is het
Oude Stadhuis", welk gebouw tot 1401 als zoodanig gebezigd werd.
Dit gebouw is destijds aan eenige zusteren , die als wereldlijke leef-
den en Observanten van St. Catharine waren , verkocht. Deze hebben
het als convent bewoond, waardoor het vervolgens bekend was
onder den benaming van S in te -C a th a r in e n -K o n v e n t. Thans
wordt het door eenen Yeehouder bewoond.
Ook heeft men er een P o s tk a n to o r en eene S ta tio n der Paar-
d en p o s te rij. — De S tadswaag, welke, sedert het jaar 1542, in
een gedeelte van de oude Goorpoort, naast de tegenwoordige, en destijds
nieuw gebouwde , Goorpoort geplaatst was, Staat thans buiten de
stad, bij de Haven.
In het midden der zeventiende eeuw bestond er ook eene M u n t,
waarvan de gebouwen , staande in de O ld e s tr a a t, ook K ru is s tr a a t
en de El genaamd , thans dienen tot burgerwoningen.
Het hoekhuis van de Beek- en Zusterstraten , bij de Middelstebrug,
was vroeger het G e regtshuis. Men vindt daar nog eenen steen,
mel het opschrift : V i c t r i x t r i o b j p h a t y e r i t a s , 1596, d. i. de waar-
IV. D eel. 9